خطبه پیامبر صلی الله در حجه الوداع

شکر خدای را ؛ او را می ستاییم، از او کمک می خواهیم ، آمرزشش را خواستاریم، به درگاهش توبه کنیم. از شر نفس اماره و کارهای ناپسندمان به او پناه می بریم. هرکه را خدا هدایت کند گمراه کننده ندارد و هرکه خدا را به کیفر کردار زشت گمراه کند راهنماییش نیست. شهادت می دهم که جز خداوند، خدایی نیست، یگانه است. شریکی ندارد و گواهی می دهم که محمد بنده و پیامبر او است.

بندگان خدا، شما را به پروای از خدا توصیه می کنم و به اطاعت فرمانش ترغیب می نمایم و به آنچه خیر و صلاح است از خداوند نصرت خواهیم. اما بعد آنچه را که به شما می گویم بشنوید ؛ زیرا نمی دانم که شما را سال بعد در همین جایگاه ملاقات خواهم کرد یا خیر !

مردم چنانکه این روز ایام حج و این شهر مکه محترم است، خون و عرض و آبروی شما هم محترم است، حق ریختن خون و بردن آبروی یکدیگر را ندارند تا آنگاه که به دیدار خدا نائل آیید.

هان ابلاغ کردم، خداوندا، تو شاهد باش.

هر کس امانتی در دست دارد به صاحبش بازگرداند. رباهای دوران جاهلیت همه ملغی است و نخستین ربایی که الغا می کنم رباهای عمویم ( عباس بن عبدالمطلب) است. خونهای جاهلیت همه هدر است ( کسی حق خونخواهی کشتگان آن زمان را ندارد) و نخستین خونی که هدر می کنم خون عموزاده ام عامر بن ربیعه بن حارث بن عبدالمطلب است. ( که قبیله بنی هذیل در زمان جاهلیت او را کشته بودند) مفاخر و پستهای میرائی جاهلیت همه ملغی است به جز خدمتکاری کعبه و آب دادن حاجیان. در قتل عمد قصاص است و قتل شبیه عمد چنانکه کسی را یا عصا و با سنگ نه به قصد کشتن بزنند و تصادفا بمیرد صد شتر دیه دارد و مطالبی بیش از این، از سنن و از روش جاهلیت است.

مردم ! شیطان از اینکه او را در این سرزمین (به صورت بت) بپرستند ناامید شده و تنها به اطاعت او در گناهانی که سبک می شمارید قناعت کرده.

مردم ! نسی ء ( تأخیر ماههای حرام از وقت خود به وقت دیگر) مزید بر کفر است ؛ کافران بدین وسیله بر گمراهی می افزاید، یک سال ماه حرام را حرام می کنند و یک سال حلال تا با عدد ماههای حرام الهی تطبیق دهند. توبه (۳۷) .

و اینکه زمان به همان هیئت و کیفیتی که در آغاز آفرینش آسمان و زمین داشته بازگشته و آن کیفیت همان است که خداوند فرموده : ( همانا شماره ماهها نزد خداوند در کتاب خدا (دفتر هستی) روزی که آسمانها و زمین را آفرید دوازده ماه است) (توبه ۳۶) که چهار ماه آن حرام است این چهار ماه: ذی القعده ، ذی الحجه و محرم پی در پی است و رجب جداگانه میان جمادی و شعبان .

هان ابلاغ کردیم ، خدایا شاهد باش.

مردم ! حقی زنان به شما دارند و حقی شما به زنان، حق شما این است که کسی را به خوابگاهتان راه ندهید. بدون رضایت شما احدی را به خانه وارد نکنند، دامن به ناپاکی نیالایند و چنانکه عفت را از دست دادند خداوند به شما حق داده بر آنها سخت بگیرید در بستر از آنها کناره گیری کنید ( و اگر این واکنش ملایم سودمند نیفتاد) آنها را با زدن نه چندان دردناک تنبیه کنید. اگر پذیرفتند و گردن نهادند خوراک وپوشش معمول و متعارف آنها بعهده شماست. زنان امانت خدایند در دست شما، به حکم قرآن کام گرفتن از آنها را بر خود حلال کرده اید، پس در باره آنها از خدا بترسید و خیر اندیشی مرا در حق آنها بپذیرید.

مردم مؤمنان با هم برادرند و برای هیچ مؤمنی مال برادرش روا نیست جز با طیب نفس و رضای خاطر . هان ابلاغ کردیم، خدایا شاهد باش ، مبادا پس از مرگ من به کیفر پیشین باز گردید و به جان هم افتاده، گردن یکدیگر را بزنید. من یادگاری میان شما نهادم که اگر به آن چنگ زنید هرگز گمراه نشوید: کتاب خدا و خاندانم .

هان، ابلاغ کردیم ، خداوندا گواه باش.

مردم ! خدای شما یکی است ؛ پدرتان یکی؛ همه فرزند آدمید و آدم از خاک است. ارجمند ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست و هیچ عربی بر عجمی فضیلت ندارد مگر به تقوی. هان ابلاغ کردم؟ گفتند آری. فرمود: پس حاضرین به غایبان برسانند.

دیده شده در تحف العقول ، ابن شعبه حرانی. روایاتی از پیامبر .ص ۷۷