مساله شبیه سازی انسان 

مساله شبیه سازی انسان در شمار مسائل نوظهور حقوقی است که در مکاتب مختلف از منظر فقهی و حقوقی ، اصل مشروعیت و آثار ناشی از آن مورد بحث اندیشمندان و صاحب نظران قرار گرفته است ، بدیهی است که این مساله در نظام فقهی اسلام به ویژه امامیه نیز قابل طرح و چاره جویی است نظرات فقهای شیعه  در باره انواع شبیه سازی   با ملاحظه ادله معتبر فقهی ، مشروعیت یا عدم مشروعیت آن در باره این فن آوری مدرن پرداخته شده که می توان گفت : در بحث فقهی شبیه سازی عمده چالش بحث ما شبیه سازی  انسان کامل است زیرا بین فقهای شیعه اتفاق نظری وجود ندارد .

گروهی حکم به حرمت اولی دارند به دلیل اینکه شبیه سازی انسان را ، تشبیه به امر خلقت خدا می دانند ، عده ای قائل به حرمت ثانوی هستند به دلیل مفاسدی که به همراه خواهد داشت ، بعضی جواز محدود و عده ای جواز مطلق آن را حکم کرده اند به دلیل اصاله الاباحه و اصاله البرائه  که در مواقع نبود نص ، از این اصول استفاده می شود .

علاوه بر این یکی از چالشهای عمده بحث حقوقی افراد کلون شده مساله نسب آنهاست که آثاری از جمله ارث ، اسلام و کفر و محرمیت و … را بدنبال خواهد داشت . در باره نسب فرد کلون شده میتوان گفت : نسب او به صاحب سلول غیر جسمی ( سوماتیک ) می رسد . در باره تابعیت او نیز میتوان گفت تابعیت فرد کلون شده نه به خاک نه به خون بر میگردد و تابعیت هیچ کشوری را نخواهد داشت همچنین ارث از کسی می برد که صاحب هسته سلول سوماتیک فرد کلون شده است و در باره اسلام و کفر فرد شبیه سازی شده نیز باید گفت : اگر دهنده هسته سلول غیر جسمی مسلمان باشد آن فرد مسلمان و در غیر این صورت کافر است و قصاص و دیه این افراد مثل انسانهای عادی است . همچنین تجارت اعضای شبیه سازی شده به وسیله سلولهای بنیادین در کشور ایران غیر قانونی می باشد .

بشر همواره بلند پرواز بوده و سعی کرده به آرزوهای ناممکن دست یابد حتی اگر در حد توهم و تخیل باشد . تولد انسان غیر از روش معمول نیز از آرزوهای او بوده .

با تولد اولین انسان شبیه سازی شده در جهان ، مسائل فقهی و حقوقی مربوط به این افراد در جوامع مطرح شد ، از جمله دین مبین اسلام و جامعه حقوقی اسلامی در باره مساله شبیه سازی انسان به تکاپو افتاد تا به نتایج تعیین کننده ای دست یابد .

نتیجه ی تحقیق

شبیه سازی یکی از علوم ژنتیکی پیشرفته است که معدود کشورهایی به آن دست یافته اند ، از جمله کشور ما نیز به این فن آوری مدرن در سالهای اخیر دست یافته است .

شبیه سازی تولید حیوان یا انسان بدون لقاح و آمیزش جنسی اسپرم و تخمک است که دو نوع شبیه سازی انسانی وجود دارد : شبیه سازی درمانی و شبیه سازی انسان کامل ( مولد انسان ) .

در شبیه سازی درمانی می توان گفت : از نظر فقهی این نوع شبیه سازی بین تمام مسلمین بخصوص شیعه پذیرفته شده است اما از نظر فقه امامیه شبیه سازی مولد انسان کامل ، اتفاق نظری بین علما وجود ندارد ، که می توان این نظرات را به چهار دسته کلی تقسیم کرد :

عده ای عمل شبیه سازی رابه حرمت اولی حرام میدانند و دلائلی را ارائه نموده اند از جمله اینکه :این  عمل شبیه به کار خدا بوده وبه  امر خلقت قابل تشبیه است. و حکم به حرمت اولی دادند ، البته این نظر طرفداران کمتری دارد .

برخی نیز حرمت ثانویه بر آن مترتب دانسته اند واز جمله دلایل انها اینکه: انجام آن با مفاسدی همراه خواهد بود که اجتناب ناپذیر هستند ، از این رو جهت پیشگیری از این مفاسد، شبیه سازی انسانی را به عنوان ثانوی حرام به شمار می‌آورند و گفته اند : کسانی که از طریق شبیه سازی به وجود می‌آیند در معرض ناهنجاری های جسمی شدیدی هستند، مانند کمبود کلیه‌ها و نیمی از مغز و امثال آن. البته این عده قائل به حرمت ذاتی و اولیه آن نشده اند.

برخی از ادله دیگر قائلین به حرمت ثانوی شبیه سازی مولد انسان، این است که : از بین رفتن ازدواج و نظام خانواده ، اختلال در نظام اجتماعی ، که در جای خود توضیح داده شده است .

عده ای دیگر از علمای شیعه با توجه به اصاله الاباحه آنرابه طور مطلق جایز دانسته اند و عده ای دیگری ، در صورت محدود ( انجام این عمل به صورت محدود ) آنرا جایز شمرده اند . این قاعده هم : “کل شی لک حلال حتی تعلم انه حرام بعینه” در اباحه ی این فعل مورد استفاده قرار گرفته است .

به لحاظ حقوقی نیز انسان حاصل از کلون ، (جدای از نوع پیدایش او از همه لحاظ با طفلی که به روش معمول پدید آمده برابر بوده ) به همان میزان مستحق حمایت حقوقی و شخصیتی است . حقوق این افراد  آثاری دارد از جمله نسب فرد کلون شده ارث نفقه ، تابعیت ، وصیت ، قصاص ، دیه و … این افراد را شامل می شود . توضیح اینکه :

در ابتدای بحث به نسب این افراد پرداخته شده چون اثار حقوقی دیگر متفرع از نسب فرد شبیه سازی شده است . صاحب نظران ، نظرات مختلفی در این باره ارائه دادند گروهی به دلیل فقدان لقاح قائل به عدم نسب وگروهی به دلیل درک عرف عام قائل به وجود نسب برای این افرادهستند ، همچنین  از منظر حقوقی وحمایت قضایی وسیاسی تابعیت انسان شبیه سازی شده ، نه به خاک بر می گردد ونه به خون وتابعیت خاصی نداشته ونمی تواند از حق حمایت سیاسی هیچ دولتی استفاده کند.

همچنین محرمیت این فرد به صاحب سلول اولیه بر می گرددو احکام نفقه وارث نیز بین فرد پدید آمده از طریق شبیه سازی وبین صاحب سلول بررسی شده است ودر شقوق مختلف بعضا ارث از مادر ویا پدر بر او جاری می باشد ودیگر حقوق وی نیز حتی از منظر پدر مسلمان وپدر کافر نیز بررسی شده است .چنانچه سلول کودک پدید آمده از مرد مسلمان باشد در اسلام کودک را مسلمان و چنانچه از سلول کافر باشد کودک را کافر می پندارند. ودر مواردی که برای مسلمان قصاص و دیه ثابت است برای فرد شبیه سازی شده مسلمان نیز ثابت می باشد. واین موارد حقوقی باعث شده است که تجارت شبیه سازی شده ممنوع گردد ومعامله اعضای بدن اوهمانند کالا ی تجاری ممنوع باشد.

درپایان می توا ن گفت درایران تنها شبیه سازی درمانی ، مشروط به نداشتن ضرر و زیان برای افراد جامعه ، مجاز می باشد.امید است روزی فرا رسد که شبیه سازی درمانی بتواند به درمان بیماران محتاج به بافت وپیوند اعضا،کمک ما ثری باشد.

مرحوم كليني از وجود مبارك امام صادق(سلام الله عليه) نقل كرد، فرمود مملكت بايد عزيز باشد, باشكوه و جلال و عزّت باشد. كشور شيعه به بركت خود اينها كشور عزّتمند است. اين را مرحوم كليني از وجود مبارك امام صادق(سلام الله عليه) نقل كرد كه «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَی الْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ كُلَّهَا وَ لَمْ يُفَوِّضْ إِلَيْهِ أَنْ يُذِلَّ نَفْسَه‏» ۱ فرمود ذات اقدس الهي مؤمن را آزاد خلق كرد هر كاري مي‌خواهد بكند در مرز حلال آزاد است؛ اما كاري بكند كه حيثيت او و عزّت و شكوه و جلال او از بين برود حق ندارد؛ چون آبرو حقّ ما نيست، ما بايد بدانيم بعضي از امور را ما امين و بعضي از امور را مالك هستيم، خدا اين مال را از راه حلال كه به ما داد فرمود مال شماست « لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْن »۲  مال, مِلك ماست خواستيم به كسي بدهيم، خواستيم ندهيم؛ اما آبرو براي ما نيست ما امينيم نه مالك.

آيا كسي حق دارد حرفي بزند كه آبروي او برود يا معصيت كرده؟ اگر كسي آبروي ديگري را ببرد حرام است، خود شخص كاري بكند كه آبرويش برود حرام است، آبرو براي ما نيست، آبرو امانت خداست نزد ما. چرا اگر ـ خداي ناكرده ـ تجاوز جنسي بشود همه بستگان اين زن پس بگيرند شكايت را و رضايت بدهند پرونده همچنان باز است؛ براي اينكه ناموس زن يا ناموس مرد مال كسي نيست اينها مال خداست حقّ الله است ما به عنوان امين, حافظ او هستيم اگر كسي ـ معاذ الله ـ به يك زن تجاوز عمدي كرد همه بستگان او رضايت بدهند پرونده هنوز باز است اين مثل خون نيست. اگر كسي را كُشتند اولياي دم رضايت دادند مسئله حلّ است «مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً »۳ او آمد رضايت داد، قصاص نمي‌شود؛ اما تجاوز جنسي از اين سنخ كه نيست. اين گونه از آبروها مال خداست و انسان، امين است و بايد اين را حفظ كند.

بيان نوراني امام صادق(سلام الله عليه) اين است كه هيچ كشوري حق ندارد خودش را ذليل كند؛ اين را مرحوم كليني در باب عزت و شكوه از وجود مبارک امام صادق نقل كرد.

۱_ الکافی ، ج۵ ،  ص۶۳.

۲ _ سوره نساء، آيه ۳۲.

۳_ سوره إسراء، آيه ، ۳۳

 قسمت هایی از پایان نامه سرکار خانم معصومه تاجیک باغ خاص .