| « مومنان رستگار شدند | دعای فرزند برای پدر و مادر » |
تعبیرات کلی قرآن درباره رستاخیز
اشاره قرآن مجيد در صدها آيه كه از مسأله معاد بحث مىكند تعبيرات كاملاً متنوعى دارد كه هر يك از آنها اشاره به يكى از ابعاد مفهوم معاد است و در مجموع بيانگر عمق اين مسأله و اهداف زندگى پس از مرگ است. از آن جا كه مطالعه تعبيرات متنوع قرآن درباره معاد افقهاى تازهاى در برابر ديدگان ما در اين مسأله مهم عقيدتى مىگشايد، به شرح آن مىپردازيم. عمدهترين و مهمترين تعبيرات قرآنى از اين مسأله هشت تعبیر است که پیش از این به دو تعبیر آن پرداختیم و اکنون سه تعبیر دیگر را بیان میکنیم :
۳- بعث
برانگيختن تعبير ديگرى كه در آيات قرآن از قيامت به چشم مىخورد بعث است، چنان كه در آيات مورد بحث كه به دنبال آيه گذشته در سوره حج آمده است، مىفرمايد: اين به خاطر آن است كه بدانيد قيامت خواهد آمد، و شكى در آن نيست و خداوند تمام كسانى را كه در قبرها آرميدهاند بر مىانگيزد. و ان الساعة آتيه لا ريب فيها و ان اللَّه يبعث من فى القبور. اين تعبير به قدرى در قرآن گسترده است كه يكى از نامهاى قيامت يوم البعث روز برانگيخته شدن، روم، ۵۶. يا يوم يبعثون مىباشد، اين تعبير در شش آيه از قرآن آمده است. (۱)
حتى در سؤالاتى كه مشركان از پيامبراكرم مىكردند همين تعبير به طور مكرر به چشم مىخورد مانند: ءاذا متنا و كنا تراباً و عظاماً ءانا لمبعوثون: آيا هنگامى كه ما مرديم و خاك و استخوان شديم برانگيخته مىشويم. صافات، ۱۶. (۲)
بعث در لغت، مفهوم وسيعى دارد، بعضى آن را به معنى فرستادن و بعضى رسانيدن و بعضى به معنى پراكندن تفسير كردهاند ولى به طور كه از موارد مختلف استعمال آن به دست مىآيد مفهوم آن همان چيزى است كه در فارسى از آن به عنوان برانگيختن تعبير مىكنيم، منتها در هر موردى به تناسب آن مورد مفهوم خاصى دارد، مانند برانگيختن پيامبر براى تبليغ، برانگيختن لشگر براى جهاد، يا انسان خواب براى اداء وظائف، يا مردگان براى حساب يا حيوان براى حركت. (۳)
انتخاب اين تعبير براى قيامت به خاطر آغاز حركت است كه خداوند مردگان را از قبر بر مىانگيزد، سپس آنها را به سوى محاكم و دادگاههاى قيامت براى حساب مىفرستد، و از آن جا نيز به سوى بهشت يا دوزخ فرستاده مىشوند، هر يك از اين مراحل يكى از مصداقهاى بعث است. تعبير ديگرى در آيات قرآن نيز به چشم مىخورد كه با واژه بعث قريب الافق است، و آن ماده بعثرة بر وزن منقبه مىباشد. اين تعبير تنها در دو آيه از قرآن ديده مىشود و اذا القبور بعثرت: هنگامى كه قبرها زيرورو شود و مردگان براى حساب برانگيخته شوند (انفطار، ۴)
و در جاى ديگر مىفرمايد: افلا يعلم اذا بعثر ما فى القبور آيا انسان نمىداند هنگامى كه آن چه در قبرها است زيرورو برانگيخته مىشود. عاديات، ۹.
واژه بعثره را گرچه ارباب لغت به معنى زيرورو كردن و پراكندن تفسير كردهاند، ولى به گفته راغب در مفردات بعيد نيست كه اين واژه مركب از دو كلمه بعث و اثيرت بوده باشد كه اولى به معنى برانگيختن و دومى به معنى پراكندن است، و لذا هر دو معنى را در مفهوم خود جمع كرده است. بيضاوى همين مطلب را به تعبير ديگرى نقل مىكند كه اين واژه مركب از بعث و رأى در اثارة است. (۴)
۴ - حشر
تعبير ديگرى كه آن هم در آيات فراوانى از قرآن مجيد درباره قيامت آمده است تعبير حشر است، چنان كه در آيه مورد بحث مىفرمايد: پروردگار تو همه آنها را محشور مىكند، كه او حكيم و دانا است و ان ربك هو يحشرهم انه حكيم عليم. حكمت او ايجاب مىكند كه با مرگ انسان همه چيز پايان نگيرد، وگرنه زندگى دنيا و خواب و خور و پوشيدن و نوشيدن بىارزشتر از آن است كه هدف آفرينش اين انسان والا، و اين جهان پهناور باشد علم او نيز سبب مىشود كه در امر معاد و حشر و نشر و حساب و كتاب بندگان جمع كردن ذرات پراكنده وجود آنها و همچنين اعمال و اقوال آنان مشكلى پيش نيايد، چرا كه او همه چيز را مىداند و از همه چيز باخبر است.
تعبير حشر حدود سى بار در آيات قرآن مجيد و در سورههاى مختلف در مورد قيامت به كار رفته است، و اين گستردگى دليل بر اهميت آن از ديدگاه قرآن مىباشد واژه حشر در لغت بنا به نقل مقائيس به معنى جمع كردن توأم با راندن است، و گاه به هر گونه جمع نيز گفته مىشود، و به گفته مفردات به معنى بيرون بردن جمعى از قرارگاهشان به سوى ميدان جنگ و مانند آن است و لذا در روايت آمده است النساء لا يحشرن يعنى زنان به سوى ميدان جنگ برده نمىشوند.
و در التحقيق آمده كه ريشه اصلى آن فرا گير سه معنى است بعث، سوق و جمع برانگيختن، حركت دادن و جمع كردن. حشرات الارض به معنى جنبندههاى كوچك است كه به خاطر كثرت و حركت و رانده شدن به اين نام ناميده شدهاند.
استفاده از اين تعبير براى معاد و روز قيامت به خاطر آن است كه همه انسانها كه در طول تاريخ بشر بر صفحه زمين ظاهر شدهاند در آن روز يك جا جمع مىشوند و به سوى دادگاه عدل الهى براى حساب و كتاب و سپس به سوى بهشت و دوزخ رانده مىشوند. اضافه بر اين، در آن روز ذرات وجود هر انسانى كه در مناطق مختلف كره زمين و حتى گاهى در درياها و فضا پراكنده شده، به فرمان الهى در كنار هم جمع مىشوند و روح به آنها باز مىگردد نه تنها خود آنها كه اعمالشان نيز گردآورى مىشود بنابراين روز قيامت روز جمع و حشر در ابعاد مختلف است.
بلكه از پارهاى از روايات اسلامى استفاده مىشود كه در قيامت نه تنها اهل زمين كه اهل آسمانها نيز با آنها اجتماع مىكنند و به همين دليل در تفسير يوم التلاق روز تلاقى كه يكى از نامهاى قيامت است و در سوره غافر آيه ۱۵ به آن اشاره شده از امام صادق چنين مىخوانيم كه فرمود: يوم يلتقى اهل السماء و اهل الارض: روزى كه اهل آسمانها با اهل زمين ملاقات مىكنند! (۵)
۵ - نشر
نشر يا نشور تعبير ديگرى است كه قرآن مجيد در آيات متعددى براى روز رستاخيز برگزيده است كه در واقع يكى ديگر از ابعاد حيات انسان را بعد از مرگ نشان مىدهد، چنان كه در آيه پنجم مورد بحث مىخوانيم: خداوند همان كسى است كه بادها را فرستاد تا ابرهايى را به حركت درآورد سپس ما اين ابرها را به سوى سرزمين مردهاى مىرانيم، پس با آن زمين را بعد از مردن زنده مىكنيم،نشر انسانها در قيامت همين گونه است.
اللَّه الذى ارسل الرياح فسقناه الى بلد ميت فاحيينا به الارض بعد موتها كذلك النشور. نشر و نشور به گفته راغب در مفردات در اصل به معنى گستردن و پهن كردن است، چنان كه درباره پارچه، صفحه كاغذ، ابر، نعمتها، و احاديث اين تعبير به كار مىرود. و به گفته مقائيس اللغة در اصل به گشودن همراه با تشعب است. و به همين جهت به بوى خوش كه در فضا پراكنده مىشود نشر گفته مىشود. به كار رفتن اين تعبير در مورد معاد يا به خاطر انتشار انسانها در نقاط مختلف محشر است، چنان كه در آيه بالا به آن اشاره شد و يا به خاطر انتشار نامههاى اعمال است، چنان كه در سوره تكوير آيه ۱۰ مىخوانيم و اذا الصحف نشرت: زمانى كه صحيفههاى اعمال منتشر شود. جالب اين كه در بعضى از روايات آمده است كه در قيامت خداوند باران مخصوصى از زير عرش فرو مىفرستد كه وقتى به زمين فرو مىرود اجساد مردگان جان مىگيرند! و همچون گياهان مىرويند! سپس ارواح در آنها دميده مىشود، بعد زمين مىشكافد و آنها از درون خاك بيرون مىآيند گويى زمين رحم براى آنها است. (۶)
در حديث ديگرى مىخوانيم كه شخصى از رسول خدا پرسيد: چگونه خداوند مردگان را زنده مىكند؟ فرمود: آيا هرگز از سرزمين خشك بىآب و علفى عبور كردهاى، سپس مرتبه ديگر از آن مىگذرى در حالى كه سبز است؟! سؤال كننده مىگويد: آرى، فرمود: همين گونه خداوند مردگان را زنده مىكند يا فرمود: نشور همين گونه است. (۱۰)
۱.اعراف، ۱۴ - حجر، ۱۶ - مؤمنون، ۱۰۰ - شعراء، ۸۶- صافات، ۱۴۴و ص ۷۹.
۲. اين معنى در آيات اسراء - ۴۹ و ۹۸، مؤمنون، ۸۲ - واقعه، ۴۷، انعام - ۲۹و مؤمنون ۳۷ آمده است.
۳. دیده شده در کتاب پیام قرآن ، آیت‌الله مکارم شیرازی ، ج ۵ ، ص ۳۹ ، به نقل از فردات راغب، مقاييس اللغه و التحقيق فى كلمات القرآن الكريم.
۴. همان ، به نقل از تفسير بيضاوى، ذيل آيه ۴ سوره انفطار.
۵. همان ، به نقل از بحارالانوار، ج ۷، ص ۵۹.حديث ۵.
۶. همان به نقل از تفسير روح البيان، ج ۷، ص ۲۳۲ با تلخيص.
۱۰. همان مدرك.
ادامه دارد ….
موضوعات: انس با قرآن
فرم در حال بارگذاری ...
