اسیب هاو پیامدهای منفی شبکه های ماهواره ای بر چگونگی روابط اعضای خانواده

درابتداچنین به نظرمی امدکه پیشرفت رسانه های ماهواره ای پدیده ای کاملامطلوب وعاری ازخطاست وبرای تحقق دهکده جهانی لازم وضروری است.گرچه ماهواره وتکنولوژی  های جدیدارتباطی سهم به سزایی درپیشرفت علم ورفاه انسانی دارند،امادرتجربه کوتاه وچندین ساله معلوم شده است که این پدیده دارای برخی اسیب هاوپیامدهای منفی نیز هست.باشناخت به موقع این اسیبها می توان زمینه رابرای بهره برداری هرچه بهترازاین تکنولوژی اماده ساخت.بنابراین دراین جابراین شدم تابه ذکرچندین موردازموارداسیب ها و پیامدهای ماهواره بپردازم :

ترویج خشونت

یکی ازمهم ترین واشکارترین پیامدهای منفی برنامه های ماهواره افزایش خشونت درخانواده است.تحقیقات مختلف روانشناسی بامحوریت نظریه یادگیری مشاهده ای بندورا نشان داده اند نشان دادن صحنه های خشونت امیز ، گرایش به پرخاشگری رادربینندگان ان بالامیبرد واین درحالیست که  حجم قابل مشاهده برنامه های ماهواره ای به فیلم هایی اختصاص داردکه دران صحنه های خشونت امیز به طورمکرر تکرارمی شود.سهل واسان نشان دادن کشتار وقتل وهرگونه جنایت باسلاح سرد وگرم  ، ترس بیننده رافرو می ریزد.درواقع زمانیکه بیننده ساعتهای طولانی چنین برنامه هایی رامی بیند گویادرکلاس اموزشی ترویج خشونت قرارگرفته است.این تاثیرپذیری بر روی کودکان ونوجوانان بیشتر وقابل تامل تر است.

بلوغ زودرس ودسترسی به اطلاعات جنسی

اکثربرنامه هاو سریالهای ماهواره ای به راحتی وبدون هیچ سانسوری ، مسائل جنسی رامطرح می کنند و نمایش می دهند.این شیوه ارایه اطلاعات حتی دراگهی های بازرگانی نیز به وفور دیده می شود.متاسفانه بارها مشاهده شده فرزندان کوچک خانواده نیزبدون هیچ محدودیتی  ودرکناروالدین خودبه راحتی به تماشای این صحنه هاپرداخته اند واین درحالیست که هیچگونه ظرفیتی برای کسب اینگونه اطلاعات ندارند، درنتیجه تحت تاثیران قرارمی گیرند.بلوغ زودرس یکی ازنتایج منفی این مسئله است.الگوگیری وتکراراعمال مشاهده شده  بافرزندان کوچکترنیز، بارهابه علت همین مسئله گزارش شده است.

فراهم سازی گسست ودرگیری بین نسلها

تاثیربرنامه های ماهواره ای بر روی فرزندان خانواده هایاهمین نوجوانان وجوانان بیشتراست.به طوریکه این گروه به جای حضوردرکنارخانواده زمان بیشتری راصرف تماشای ماهواره میکنند.این برنامه اارزشها ، باورها تصوراتانتظارات وجهت گیریهای ارزشی متفاوتی راتبلیغ می کنندکه باعث می شود به مرورزمان فاصله ی روانی بین والدین وفرزندان بیشتر وبیشتر شودوبه انقطاع  یاگسست نسلی بیانجامد.البته درمواردی شکاف بین نسلس دربستر رشد وپیشرفت شکاف ناپذیر است و حتی زمینه ترقی رافراهم می کند اماگسست و درگیری بین نسلی بیشترخواهدبودومی توان ان راتاحدودی منفی ارزیابی کرد.زیرا دراین وضعیت غالبا نوجوانان وجوانانم می کوشند اخرین پیوندهای وابستگی خودرا ازوالدین یانسل بالغ بگسلند واغلب دراین راه به گردن کشی وطغیان می پردازند.خلاصه انکه دریک گسست نسلی به جای تعامل برسر ارزشها جنگی تمام عیارشکل می گیرد.اختلافات ودرگیری های شدیدبین فرزندان و والدین ترک منزل بدون اطلاع حرمت شکنی هاو، نتیجه این فراینداست.

ایجادزمینه های اختلاف وتنش بین همسران

تماشای صرف و غیرنقادانه برنامه های متنوع ماهواره ای ومقایسه ی منفی خودباشخصیت ها وداستان های این برنامه هامی تواندخوراک لازم ، برای ایجادیک درگیری حسابی بین زن وشوهر رافراهم کند.درواقع بایدبپذیریم برنامه های ماهواره ای درفضا وجامعه ای دیگرساخته شده ومنطبق باهنجارها وارزشهای ان جامعه است که به طبع برخی ازین هنجارها وارزشها باجامعه ماتداخل داردوحتی متضاداست.حال اگر بخواهیم زندگی خود وهمسرمان را باتوجه به مشاهدات برنامه های ماهواره ای مقایسه….تفسیر وارزیابی کنیم خب معلوم است که به در بسته می خوریم.این دربسته می تواند منبع ناکامی سرخوردگی وخشم مارا فراهم کندودرنتیجه باعث بروز تنش ودرگیری در محیط خانواده شود.مقایسه های ذهنی نادرست، انتظارات نامعقول توجیهات اشتباه نارضایتیهای بی مورد حسادت روابط پنهانی و ، در روابط همسران همگی می تواند ناشی از تاثیر همین برنامه های ماهواره ای باشد.

وابستگی واتلاف وقت افرادخانواده

برنامه های ماهواره ای چنان باجذابیت وتنوع همراهندکه همه ی سعی خود رابر میخکوب کردن ویکجا نشاندن بیننده ی خود می کنند.این تنوع سرگرمی وجذابیت باعث می شود برخی افرادتاساعت ها زمان خود رابرای تماشای برنامه های مختلف ماهواره ای اختصاص بدهند که نتیجه ای جز اتلاف وقت ندارد وحتی گاهی باعث ایجاد وابستگی می شود به طوریکه اگر زمانی فرد نتواند یک برنامه رابه هردلیلی مشاهده کند دچاراحساسات منفی می شود ودائمادرپی رفع ان دلیل خواهد بود انگارنبض زندگی اوبانبض ماهواره گره خورده است.

افت عملکردهای تحصیلی وشغلی

تماشای مفرط برنامه های ماهواره ای نه تنها افراد راازیکدیگر وازایجادجوی صمیمانه در خانواده دورمی کند بلکه باعث کاهش عملکردهای تحصیلی و اموزشی فرزندان می شود .همچنین افرادبزرگسال نیز در محیط کاری خود بامواردی چون تاخیر ، غیبت واهمال کاری روبه رو می شوند که باعث افت عملکرد شغلی انان می شود.

افزایش مصرف گرایی

زمان زیادی ازبرنامه های مالهواره ای به تبلیغ کالا هااختصاص یافته است.بیشتراین تبلیغات بر محور کالاهای بهداشتی ارایشی ومد است.این تبلیغات انچنان باجذابیت وپرتکرارارائه می شوند که مخاطب خود رابه خریدان ترغیب می کنند.درچندسال اخیربسیاری از رسانه های داخلی مانند تلوزیون وروزنامه سعی کرده اند مردم رانسبت به نادرست بودن این تبلیغات ومحصولات اگاه کنند.امااین روند همچنان ادامه دارد ونتیجه ای جزافزایش مصرف گرایی ندارد.

تهدیدسلامت جسمانی

 تماشای مفرط برنامه های رسانه ها بخصوص ماهواره باعث ایجادسکون وبی حرکتی دربینندگان ان می شود که این خود میتواند زمینه های سردردشدید، گردن درد، اختلالات خواب ، خشکی چشم ها وکم شدن دیدواضافه وزن و… رابه همراه داشته باشد. بااین تفصیلات اگرچه ماهواره  میتواندسهم به سزایی در هشیار کردن واطلاع رسانی داشته باشداما اثرات وپیامدهای منفی ونامطلوبی نیز ازخودبه جا می گذارد.

راهکارهای کنترل اسیب های استفاده ازماهواره وکم کردن تاثیران بر روابط بین اعضا

نتایج مطالعات نشان می دهد اکثرخانواده ها ماهواره رابه خانه ی خود راه داده اند واز ان استفاده می کنند گرچه برخی بااستفاده از ماهواره مخالف هستند امانسل جدیدگرایش به ماهواره دارد.ازنظربرخی ها ما نمیتوانیم جلوی برخی امواج ماهواره ای رابگیریمواز رسوخ هنجارها واموزه های متضادبافرهنگمان جلوگیری کنیم امامی توانیم بااتخاذراهکارهایی جلوی این اسیبهارا بگیریم وکنترل مناسبی روی انهاداشته باشیم.وامااشاره ای اجمالی به چند راهکار :

الف - خود رامستثنی نکنیم

وقتی درباره ی اسیب های ماهواره بر روی روابط افرادبحث می شود خود رامستثنی نکنیم.برخی دراین جور مواقع معتقدندماهواره هیچ اسیبی حداقل برای خود وخانواده هایشان نداردواین نحوه ی استفاده ازماهواره است که باعث اسیب می شود وافرادبایدظرفیت استفاده ازان رادر خود ایجادکنندوبه قول خودشان فرهنگ استفاده ازان را داشته باشند این حرف چندان بی ربط وغلط نیست.اماازسویی مگرمی شود یک رسانه بدون هدف وسوگیری باشد؟ هر رسانه ای ازجمله ماهواره وشبکه های ان اهداف ومقاصد مختلفی را دنبال می کنند وبدانیدشمانیزجزوگروههای هدف انها هستید.بنابراین این توهم کنترل که من می توانم جلو هراسیبی رابگیرم را ازخود دورکنیدوبدانیدهمه چیز تحت کنترل مانیستوخطر برای همه ماوجود دارد.ازجمله برای شما وخانواده تان.پس مراقب انچه که می بینید باشید.

ب- سواد رسانه ای خود رابالا ببریم

امروزه برای این که بتوان درکنار بهره برداری اگاهانه و فعالانه از ماهواره خود رادر مقابل چالش ها وپیامدهای مخرب ان حفظ کنیم.بایدیک نوع سوادجدیدیعنی سواد رسانه ای رادرخودبالاببریم.البته گرچه سطح سوادرسانه ای مردم جامعه نسبت به سابق افزایش یافته است اماهمچنان رضایت بخش نیست وشکاف اطلاعاتی به خصوص بین والدین وفرزندان در زمینه استفاده ازفناوری مشهود است.متاسفانه اکثر والدین به این اکتفاکرده اند که هنگام نصب ماهواره ازفردنصب کننده بخواهند شبکه های به اصطلاح ناجور راقفل کند.جالب انکه کمی بعدتنهاکسی که می تواند قفل همین شبکه ها رابگشاید، همین فرزند است ، بنابراین لازم است با بالابردن سطح سواد رسانه ای به صورت هدفمندتر ازماهواره استفاده کنیم.

ج - تفکرانتقادی را در خود پرورش دهیم

شبکه های ماهواره ای وسایر رسانه هامارادرمقابل گستره ی وسیعی ازاطلاعات قرار می دهندکه گاه متضادهمدیگر وگاه مخالف عقایدشخصی ماست.این مسئله لزوم داشتن پرورش تفکرانتقادی رابرای مامطرح می کند.به واقع زندگی درجامعه ی پیچیده ی امروزی نیازمنده افرادی است که قادرهستندباتکیه برتفکرواندیشه ی خود برمسائل پیرامون خویش فائق ایندودرچارچوب وچشم انداز روشنی اطلاعات لازم را درباره ی زندگی خویش جمع اوری وترکیب وبایک داوری خوب انها راارزیابی کنندوازکارهای ناممکن بپرهیزند.پذیرش صرف وبدون قضاوت منصفانه ی اطلاعاتی که ماهواره ورسانه ها دراختیارماقرارمیدهند می تواننداسیبهای جبران ناپذیری را برما وارد کند.بنابراین درپذیرش اطلاعات باید نقادانه بیاندیشیم.

د- برای اوقات فراغت خود برنامه داشته باشیم

شایدمهمترین دلیل گرایش به برنامه های ماهواره ای نداشتن برنامه ی هدفمندجهت گذراندن اوقات فراغت باشدکه باعث می شود درخانه بمانیم وبی هدف شبکه های ماهواره ای راتماشاکنیم.گرچه دربرخی شهرها امکانات تفریحی کم ومحدود وحتی پرخرج است….باکمی دقت والبته خلاقیت می توان برنامه های متنوع ، سرگرم کننده وکم هزینه رابرای خود وخانواده مان تدارک ببینیم تاعلاوه برپرکردن سالم اوقات فراغت ، زمانی برای باهم بودن وبه هم نزدیکترشدن راداشته باشد.

و- با فرزندان خود درباره محتوا وآسیب های ماهواره صحبت کنیم

گاهی والدین گمان می کنند مسئولیت اموزش فرزندان برعهده ی نهادهای دیگرمانند مدرسه ودانشگاه است وانان وظیفه واختیاری دراین زمینه ندارند درحالیکه ماهواره هم اکنون درخانه هاست وبهترین شخصی که می تواند درزمینه نحوه استفاده واسیبهای احتمالی خانواده بافرزندان صحبت کنندوالدین هستند.بنابراین بایدبالحن وگفتاری که متناسب باویژگی های روان شناختی وسطح فرزندان باشدباانها صحبت کردتادراین زمینه اگاه شوند

ه- ارتباط دوستانه واجتماعی خود راگسترش دهیم

تعاملات خانوادگی ودوستانه نقش مهمی دررشد وتکوین ادمی دارد.وقتی شبکه های ماهواره ای درمقایسه باوالدین زمان بیشتری رابافرزندان واعضای خانواده هامی گذارند ، این یک زنگ خطر برای ایجادفاصله ی فیزیکی وروانی وهمچنین بروزاسیبهای متعددفردی واجتماعی است. برقراری ارتباط سازنده ی گرم و صمیمی علاوه براینکه می تواندابزاری مفیدبرای جلوگیری ازاستفاده ی نابجا ازماهواره در اختیار ما قرار دهد می تواندزمینه های رشد وترقی فردی واجتماعی رانیزبرای افرادخانواده فراهم کند.

ی- هدفمند تماشاکنیم

تنوع شبکه های داخلی وشبکه های ماهواره ای آن قدرزیادشده است که می توان به صورت هدفمند، برنامه ای راکه مناسب ومتناسب باسن وویژگی های مخاطب است انتخاب کرد.البته این نکته رانبایدفراموش کرد که استفاده ی مکرر وبی وقفه ازبرنامه های دلخواه نیزان قدرزیادشودکه شمامسئولیت های خود رادرخانواده فراموش کنید. 

نتیجه اینکه:

گسترش پرشتاب فناوري بويژه فناوري الکترونيکي به ميزان زيادي کيفيت و روند طبيعي انسان را ازحالت عادي و طبيعي خارج کرده است و رفتارهاي جديدي را درعرصه فردي و اجتماعي بوجود آورده است. رفتارهاي جديد ، به عرصه خانواده نيز گسترش پيداکرده است. مهمترين مشخصه اين رفتار ، فردگرايي و کاهش احساس تعلق و پيوند عاطفي در گروه خانواده مي باشد. براي رهايي ازاين کيفيت ، گسترش فرهنگ استفاده از ابزارهاي رسانه اي به گونه¬اي که اين ابزارها درخدمت انسانها باشد ، نه شکل دهنده رفتار ، الزامي بنظر مي رسد ، که البته کار ساده اي نيست. هر اندازه رسانه ها ، نجابت بيشتري بخرج دهند و به سلامت پيام خود اهميت بدهند ، نمي توانند جاي ارتباط چهره به چهره را درمناسبات ارتباطي بگبرند. پس رويکرد خانواده ها بايد درجهت کاهش استفاده از ابزارهاي رسانه اي و استفاده مهاريافته از آنها در جهت اهداف قابل کنترل ، سامان يابد. طبيعي است دراين وضعيت ، فضاي خانواده براي گفت و گو و هم کلامي آماده مي شود.     

بخشی از تحقیق پایانی سرکار خانم شهلا صادقی