بایدها  و نبایدها   شرع  در مدگرایی

 

 

یکی از پدیده های رایج اجتماعی معاصر مساله مد و مدگرایی است شاید کمتر خانواده ای باشد که با این پدیده درگیر نباشد. مد و مدگرایی به خودی خود مذموم نیست بلکه ناشی از میل تنوع طلبی انسان است. اما مدگرایی بایستی در چارچوب موازین عقل و شرع بوده و رسالت اسلام هم  به عنوان یک مکتب کامل الهی پاسخگوی صحیح به تمام خواست های فطری و نیازهای اصیل انسانی است. بر این اساس در مجموعه تعالیم اسلامی از جمله در آیات قرآنی به مساله زینت و زیبایی عنایت خاصی مبذول شده است. در این نوشتار که به بایدها و نبایدهای شرع در مورد مد و مدگرایی پرداخته شده است به موازین اسلامی در رابطه با مدگرایی ذکراشاره گردیده.

روش تحقیق در این مقاله به صورت کتابخانه ای بوده و نوع پژوهش به صورت توصیفی انجام شده است.

کلیدواژه ها: مد، مدگرایی، شرع، نیاز، زینت، فطرت

مقدمه

  مد به عنوان روش موقت که بر اساس سلیقه یک جامعه در موضوعات گوناگونی چون لباس پوشیدن، نوع آداب پذیرایی معاشرت، تزئین و معماری خانه و … شکل می گیرد، گفته می شود.

مدها که برداشتی از فرهنگ جمعی افراد هستند می توانند به عنوان الگوی فرهنگی برای یک جامعه مورد استفاده قرار گیرند. اگر چه عمر مدها در جامعه نستاً کوتاه هستند و فراموش می شوند اما می توانند تاثیر عمیقی در فرهنگ یک ملت بگذارند. لذا بین مد و زیبایی و مد و تنوع طلبی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. از  ان  جا که انسان موجودی زیباگرا و مدگرا بوده و این خصوصیت نیز از امور فطری محسوب می شود و به علت این که موجودی تنوع طلب است همواره به مساله مد اهمیت می دهد، گرایش به زیبایی مانند گرایش به خداوند، مبدأ و زندگی جاودانه امری فطری بوده و نمی تواند ناپسند باشد.

 

  بنابراین هر اصل پسندیده ای دارای یک چارچوب است مد و مدگرایی در اسلام دارای چارچوب هایی است تا به مدگرایی منفی تبدیل نشود و هر اصل علاوه بر چارچوب دارای آسیب هایی نیز می باشد مانند اصل آزادی که بعضی از افراد از این اصل سواستفاده هایی می کنند.

1)تعریف واژه مد و مدگرایی

مد،واژه ای فرانسوی به معنای روش و طریقه موقت که طبق ذوق و سلیقه اهل زمان طرز زندگی و لباس پوشیدن و غیره را تنظیم می کند. 1

فرهنگ معین مد را اینگونه تعریف می کند: «مد» به معنای سلیقه و روش که باب روز است اعم از زندگی، سر و وضع ظاهری، معمولا گذراست و در زمان های مختلف تغییر می کند.2

  مد اسم فرانسوی (mod) 1- سبک و زندگی خاصی در زندگی، پوشش، آرایش کلام و مانند آن ها که مردم هر عصری برای مدتی کوتاه اتخاذ می کنند 2- کالای رایج که برای مدتی مورد پنسد مردم واقع شود.3

در زبان انگلیسی اصطلاح Fashion برای مد به کار می رود و تقریبا همان تعاریفی که برای مد در فارسی و فرانسه آورده شده در ذیل واژه Fashion نیز به کار می رود. روشی برای لباس پوشیدن، رفتار کردن، دکوراسیون یا یک علاقه که مد نظر قرار می گیرد.4

 

مد روش و طریقه ای موقتی که براساس ذوق و سلیقه ی افراد یک جامعه و سبک زندگی از جمله شکل لباس پوشیدن را تنظیم می نماید: نکته قابل تامل در این تعریف موقتی بودن رفتار است بنابراین می توان گفت مد به تغییر ناگهانی و مکرر همه یا بعضی از افراد یک جامعه اطلاق می شود این واژه پس از جنگ جهانی اول به دنبال نفوذ تمدن غرب وارد زبان فارسی شد.5

 

مدگرایی آن است که فرد لباس پوشیدن و طرز زندگی و رفتار خود را طبق آخرین الگوها تنظیم کند و به محض آن که الگوی جدیدی در جامعه رواج یافت از آن یکی پیروی نماید.6

 

 

بنابراین می توان گفت مدها الگوهای فرهنگی هستند که توسط بخشی از جامعه پذیرفته می شوند و دارای یک دوره زمانی نسبتا کوتاه اند و سپس فراموش می شوند.7

 

 

2) گستره مد

   گستره مد به اندازه گسترده زندگی انسان است و تمامی شئونات آن را در بر می گیرد، تغییرات مدگونه در علم و فنون، نظریه ها، گرایش به جنبه های مختلف علمی، الگوهای تربیتی، سبک، منش و رفتار، پوشش و آرایش، محیط آرایی و … قابل تسرّی است.

  مد ممکن است تمام شئون و امور اجتماعی را در بر گیرد مثلا ممکن است گرایش به مد در مصرف کالاهای فانتزی مانند لباس وسایل آرایش، دکوراسیون (منزل و مغازه) و … دیده شود.

2-1- در امور رسمی و اداری: مانند رنگ مواد ماشین تحریر که آبی باشد، بنفش یا مشکی، در صندلی گردان، میز چرخان و … و در امور شخصی و خصوصی: فی المثل جوهر خودنویس یک زمانی سبز یا بنفش بود و حالا مشکی و امکان دارد آینده رنگ دیگری مد شود.

2-2- در رفتار و حرکات: مد حتی در حرکت و راه رفتن به ویژه در خانم ها، اثر می گذارد. فی المثل خانمی می کوشد مثل فلان هنرپیشه سینما یا ستاره محبوب خود راه برود، ژست بگیرد، ادا و اطوار در آورد تن صدایش را شبیه او سازد و به عبارتی از او تقلید کند.

حتی سیگار کشیدن برای بسیاری از افراد، حالت مد دارد و شخص در خود احساس شیک شدن می کند، ژست می گیرد و احتمالا نه عادت است نه اعتیاد. (چرا که اعتیاد علت و ریشه فیزیولوژیک دارد و عادت ریشه روانکاوی) بنابراین کشیدن سیگار در بعضی افراد تقلید صرف است که می تواند ریشه روانی هم داشته باشد. آرایش ناخن، رژیم لاغری (نخوردن قند، چربی، حمام سونا و …) جراحی پلاستیک (کوچک کردن بینی، تاتو کردن ابرو و …) از مظاهر دیگر دنیای مد است.

اشتغال زنان در ادارات نیز قبل از این که جنبه اقتصادی داشته باشد برای بسیاری از زنان جنبه مد داشته و برای پر کردن اوقات فراغتشان است. امروزه می بینیم که آموزش بعضی هنرها و فنون و تکنیک ها نیز به صورت عمومی و مد در آمده آموزش زبان خارجه، آموزش رانندگی، آموزش انواع هنر (موسیقی، نقاشی، رقص، آرایش و …) و کارهایی از این قبیل به صورت مد در آمده به طوری که اگر زنی رقص بلد نباشد مورد تحقیر هم ردیف های خود قرار می گیرد.8

 

مدگرایی محدود به قشر، گروه یا سن و سال نیست، اما طبیعی ات که جوانان در این سنین بیشتر در معرض آسیب هستند چون حس تنوع طلبی در بین جوانان قوی تر است، از نظر فرهنگی معمولا علی رغم اشتراکات زیاد در هر دو جنس، زنان به لحاظ احساسی بودن واکنش هایشان نسبت به محیط عاطفی تر می باشد و بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند.

 

  بنابراین تقلید و گرایش به الگوهای برتر با طبیعت بیولوژیکی زنان تناسب بیشتر دارد. در حالی که مردان در برخورد و قبول این مسئله منطقی تر عمل می کنند. همچنین در زنان زمینه های شناخت شهودی بیشتر است آن ها بیشتر به روابط و ظاهر افراد توجه می کنند و حس زیبادوستی و زیبایی پرستی در آن ها در حد اعلاست به همین علت است که گرایش به مد و تقلید از طرز لباس پوشیدن تا نحوه آرایش و نوع صحبت کردن در زنان بهتر و زودتر به ظهور می رسد و گرایش به مد در زنان عینی است. بنابراین جامعه نیز به دختران بیشتر از پسران یاد می دهد که پیرو مد باشند. با وجود این که مد و مدگرایی گستره زندگی اجتماعی را دربر می گیرد، پوشاک و سبک و شیوه آرایش شاخص ترین کالای مد شونده محسوب می شوند.9

 

3) ریشه های مدگرایی

  آفرینش انسان به گونه ای است که همواره او از حالت یکنواختی گریزان بوده و در مقابل، همیشه از تحول و نوآوری و تنوع در شکل و شیوه زندگی استقبال می کند. این تمایل در حالت عادی و در صورتی که پذیرش تحول و نوآوری از روی آگاهی و به صورت تدریجی صورت پذیرد ظاهر زندگی آدمی را خوشایند و دلپذیر می سازد.

 

   بنابراین می توان گفت: میل به خودآرایی و زیباسازی محیط زندگی امری فطری است که به برکت آن هم زمینه آراستگی صورت ظاهری محیط زندگی انسان فراهم می گردد و هم انگیزه تعالی و تداوم زندگی اجتماعی و روابط صحیح انسانی تقویت می شود و بدین سان عواملی که موجب ایجاد نفرت و انزجار افراد از یکدیگر و یا موجب یکنواختی زندگی بشر می شوند از محیط حیات اجتماعی دور شده و جنبه های مثبت کمال خواهی و زیبایی دوستی فطری انسان روز به روز شکوفاتر می گردد.

 

    البته از این نکته نیز نباید غافل شد که گرچه یکی از جلوه های کمال جویی و زیبایی دوستی انسان به ویژه در دوره جوانی توجه به زیبایی ظاهر است اما باید مراقب بود که این فرایند از حالت طبیعی خود خارج نشود زیرا همه استعدادهای فطری اگر از حالت طبیعی و معقول خود خارج شوند جنبه انحرافی پیدا کرده آثار سویی به بار می آورند.

 

   به عنوان مثال میل به خودآرایی که ریشه در کمال جویی و زیباپسندی فطری انسان دارد اگر از روی غفلت یا در نتیجه افراط و تفریط یا تحت تاثیر القائات غلط و عوامل جانبی از مسیر طبیعی و درست خود خارج شود سر از اموری چون خودنمایی، فخرفروشی، خودپرتی و مدپرستی و … در می آورد. عواملی که هر یک از آن ها به نوبه خود موجب پیدایش انواع نارسایی ها و هوس بازی ها و رقابت های غلط و اسراف و تبذیر ها خواهد شد و انسان را به حیوانی پست تبدیل خواهد کرد.

 

   بنابراین در تبیین ریشه مدگرایی می توان گفت که پیروی از مد و زیبایی خواهی و تنوع پسندی ریشه در نهاد انسان دارد که نیازهایی چون تنوع و زیباخواهی و کمال جویی فطری منشأ اصلی آن محسوب می شود. اما صورت های افراطی رایج این گرایش که تحت عنوان مدپرستی شناخته می شود در نتیجه جهل و ناآگاهی و ضعف ارزشهای معنوی و تبلیغات وسیع دشمنان و خودباختگی و تقلید کورکورانه از دیگران و یا آلوده شدن به رذایلی چون خودنمایی، فخرفروشی، احساس حقارت و خودکم بینی و … پیش می آید که برای افراد جامعه خطرزا است و باید از آن پرهیز نمود.10

 

4) مدگرایی و عوامل روان شناختی مدگرایان

   علاوه بر زیرساخت های تاریخی و اجتماعی، مدگرایی در بین جوانان از یک سری اصول و سازه های روان شناختی نیز تبعیت می کند و باانگیزه ها و نیازهای چندی در ارتباط ات.

 

4-1- تنوع طلبی و نوگرایی

جوانی فصل تازه ای از زندگی و سرآغاز ورود انسان به جهان پرشور و رنگارنگ است که غرایز طبیعی در شکل دهی آن نقش اصلی را به عهده دارند. استقلال طلبی، تنوع دوستی، هیجان خواهی، نقد گذشته و نوگرایی از جمله ویژگی های دوران جوانی است که به شدت رفتارهای جوانان را تحت تاثیر قرار می دهند.

   تمایل به امروزی شدن و نوگرایی به درجات مختلف در هر نوجوان وجود دارد که نیاز وی به شکستن قالب های موجود، فاصله گرفتن از هنجارهای پیشین و رسیدن به هویتی متمایز از کسانی است که پیش از او بوده اند و همچنین گرایش به فاصله گرفتن از والدین است این نیاز زمانی که نمود بیرونی به خود می گیرد و در رفتار جوان منعکس می شود به صورت مدگرایی ظاهر می گردد.

   درباره ایجاد تنوع و تازگی باید گفت: درست است که انسان به طور طبیعی نیازمند تنوع بوده و از سکون و درجا زدن گریزان است ولی به این احساس روانی باید در قالب های صحیح پاسخ گفت.

 

       سیاست گذران امر «مد» با استفاده از این ویژگی افراد را به استفاده از مدهایی فرا می خوانند که برخلاف مصالح فردی و اجتماعی است. پس باید تنوع طلبی را تحت کنترل در آورد و آن را با خردورزی هدایت کرد زیرا در غیر این صورت به عطش سیری ناپذیر تبدیل می شود.

 

4-2- مدگرایی و همانندسازی

       همانندسازی در مکتب روان تحلیل گری به فرایندی ناهشیار اطلاق می شود که فرد طی آن ویژگی های (نگرش ها و الگوهای رفتاری) فرد دیگری را برای خود سرمشق قرار می دهد و با تقلید از نگرش ها و ویژگی های رفتاری وی احساس می کند که مقداری از قدرت و کفایت او را نیز به دست آورده است.11

منبع اصلی همانندسازی در دوران کودکی، والدین هستند زیرا کودک اولین و بیشترین برخورد را در زندگی با والدین خود دارد اما در دوران نوجوانی که فرد ازوالدینش فاصله می گیرد الگوهایی که خود را به آن شبیه کرده از دست می دهد و در درون او خلائی به وجود می آید، چنین خلایی می باید از طریق یافتن الگوهای دیگر یعنی از طریق همانندسازی جدید با دیگری پر شود.

به اعتقاد روان شناسان همین خلا و احساس ناامنی ناشی از آن باعث می شود که نوجوان در مسیر خود به راه حل هایی متوسل شود که این راه حل ها از طریق همانندسازی با شخصیت هایی است که الگوی نوجوان قرار می گیرند این شخصیت ها می توانند شخصیت های معروف گذشته هنرپیشه های سینما نوازندگان و آوازخوانان و یا گروه های مختلفی مانند «هیچی» ها باشند و فرد خود را از نظر ظاهری شبیه آنان ساخته در شیوه لباس پوشیدن و طرز رفتار با آنان همانندسازی کند. به محض اینکه یک هنرمند یا ورزشکار لباس بپوشد و در صحنه ای ظاهر شود جوانان با وی همانندسازی نموده و سعی می کنند به عنوان مد آن را در جامعه طرح کنند.

 

4-3- رقابت و چشم و هم چشمی با دیگران

انگیره رقابت و چشم و همچشمی با دیگران از دیگر عوامل پیروی از مد بین جوانان و نوجوانان محسوب می شود این انگیزه در همه افراد وجود دارد. به گونه های مختلف بروز می کند رقابت اگر در زمینه های مثبت جهت داده شود باعث پیشرفت و رشد و تکامل معنوی فرد می شود اما اگر جهت گیری آن به سوی امور مادی و مدپرستی باشد و فرد سعی کند از لحاظ ظاهری (مثلا در سبک و شیوه لباس پوشیدن) از دیگران عقب نماند سرانجام خوبی نخواهد داشت.12

 

4-4- مدگرایی و التزام های ناشی از دوستی

   یکی از عوامل پیروی از مد در بین جوانان و نوجوانان ترس و نگرانی از مجازات های خصوصا غیررسمی از سوی دوستان است لذا تحقیر و تمسخر، پوزخند زدن و متلک گفتن اطرافیان و ترس از آن باعث می شود که جوانان و نوجوانان از مدهای رایج پیروی کنند.

 

4-5- مدگرایی و جلب توجه دیگران

    افرادی هستند که تعویض و تغییر هر روزه لباس و آرایش خود و خریدن لباسهای گران قیمت و مد روز، درصدد جلب توجه دیگران بر می آیند استفاده از لباس های چسبناک و براق و رنگارنگ و کفش هایی با پاشنه های خیلی بلند آرایش تند با رنگ های غیر طبیعی و … (که بیش از همه در بین دختران رایج است) باعث جلب توجه دیگران شده نگاه هایی را به خودمعطوف می دارد.

 

4-6- مدگرایی و تشخص طلبی

   برتری جویی و تشخص طلبی از دیگر عوامل پیدایش مد در بین جوانان است افرادی که خود را برتر از دیگران و مربوط به قشر مرفه جامعه می دانند سعی می کنند این برتری را در گویش، لباس پوشیدن، محیط آرایی، سبک آرایش و زیورآلات خود نشان دهند و لذا مدهای جدید را مطرح می کنند. تورستاین وبلن مد را وسیله ای برای این که افراد نشان دهند ثروتمند و با شخصیت و یا دارای اندیشه ای خاص هستند می داند. لذا به محض این که مدی در جامعه گسترده شد اشراف زادگان و ثروتمندان به سراغ این مد جدید می روند زیرا مد قدیمی دیگر آن ها را از طبقات دیگر جامعه متمایز نمی کند13

 

4-7-همراهی و همرنگی با جماعت

بسیار اتفاق می افتد که شخصی بی آنکه ظاهرا ضعف روانی داشته باشد تنها به خاطر این که عضوی از جامعه است و ناگزیر از پذیرفتن و به کار بستن آداب و رسوم جامعه و به حکم ضرورت زندگی از بعضی مدهای همه گیر تبعیت می کند به عبارتی همرنگ شدن با اجتماع یا به رنگ جماعت در آمدن عامل پیروی از مد می شود و رفتاری است که افراد خودآگاه یا ناخودآگاه از خود بروز می دهند. «اورت رین مارتین» از جامعه شناسانی است که می گوید: رفتار اجتماعی آزاد شدن تمایلات شکست خورده است.14 و «فلوید آلپورت» در تعریف رفتار می گوید: رفتار فرد در میان جماعت واکنش فرد است در برابر محرک هایی که از جانب جمعی از افراد شخص را تحت تاثیر قرار می دهد. 15

   فرد می پندارد که عموم مردم درمقابل این محرک ها واکنش یکسانی دادند و به همین جهت به رنگ جماعت در می آید «آلپورت» این حس یا واکنش را «حس همرنگی» یا «عمومیت» می خواند و از این جاست که حس همرنگی یا عمومیت در تمام شئون و امور اجتماعی و فردی و در میان بیشتر گروه های اجتماعی رخنه می کند. 16

   بعد از بیان این مطالب  حال  ببینیم دین مقدس اسلام چه دیدگاهی در مورد امد و مدگرایی دارد . ایا دین چارچوب ها و موازینی در این رابطه دارد یا به طورکلی مخالف این بحث می  باشد :

 

5- دیدگاه اسلام در رابطه با مد و مدگرایی

از دیدگاه اسلام پنج متغیر مهم در شکل گیری و تغییر پوشش و آرایش افراد تاثیرگذار است:

5-1- مقتضیات زمانی

 به طور طبیعی در گذر زمان عوامل متعددی هم چون بهبود شرایط اقتصادی، فرهنگی جامعه، ورود طرح های نو و یا ورود فن آوری های جدید در عرصه بافت پارچه های مختلف و … دست به دست هم داده و در نوع پوشش افراد تاثیر مستقیم می گذارد به گونه ای که هر دورانی پوشش خاص خود را اقتضا می نماید.

 

  در روایتی امام صادق (ع) با تاکید بر نقش مقتضیات زمانه به نوع پوشش فرموده اند: شیعیان ضعیف الایمان دوست دارند که من بر پلاس بنشینم و لباس خشن بپوشم ولی زمانه اقتضا ندارد و یا در بیان دیگر فرموده اند: بهترین لباس هر زمان، لباس اهل زمان آن است.17

5-2- موقعیت خاص افراد

موقعیت های خاصی که افراد در آن قرار دارند به طور طبیعی در نوع پوشش و آرایش آن ها تاثیر می گذارد مثلا نوع پوشش کسی که در کنار همسر خود قرار دارد با زمانی که قصد حضور در میان نامحرمان و اجتماع را دارد متفاوت است. همچنین نوع پوشش و آرایشی که در خانه می باشد با کسی که در محل کار خود مشغول به کار است متفاوت است.

 

5-3- مقتضیات سن افراد

        بدون تردید میل به خودآرایی و تجمل که از خواهش های فطری می باشد در سنین مختلف تغییر می نماید به گونه ای که ارضای این میل در دوران نوجوانی و جوانی به اوج خود می رسد پیشوایان اسلام نیز در سیره عملیشان از تمایل جوان به خودآرایی و تجمل دوستی حمایت می نمودند به همین جهت حضرت علی (ع) به هنگام خرید لباس، جامه بهتر را به قنبر جوان (غلام خود) داد تا او را با پوشاندن آن لباس، شادمان و مسرور کند و بدین وسیله تمایل زیبا پسندش را ارضا نماید و خطاب به او فرمود: تو جوانی و مانند سایر جوانان به تجمل و زیبایی رغبت بسیار داری.18

5-4- مطابقت با عرف جامعه

یکی دیگر از اصول ثابت اسلامی که نقش مهمی در صیانت هویت ملی هر جامعه ای دارد و باید جوانانی که به دنبال مد می باشند نسبت به آن دقت بیشتر داشته باشند مطابقت داشتن پوشش و آرایش با عرف جامعه می باشد. امام صادق (ع در توصیه به یکی از یاران خود به نام عبیدبن زیاد فرمودند: آشکار کردن نعمت را خدا بیش از (پنهان) نگاه داشتن آن دوست می دارد، پس جز این مباد که با بهترین شکل آرایش مرسوم قوم خویش خود را بیارایی. (راوی حدیث) می گوید: عبید از آن پس تا زمان مرگ خود جز با بهترین شکل و لباس در میان قوم خویش ظاهر نشد‎.19

5-5- اصل مطابقت پوشش و آرایش با جنسیت افراد

نوع لباس و آرایش افراد باید عرف جنسیت او نیز باشد. به همین دلیل باید بین لباس مردان و زنان تفاوت وجود داشته باشد و هر یک از این دو قشر لباس مخصوص خود را بپوشند پیامبر اکرم (ص) مردانی را که لباس زنان و زنانی را که لباس مردان را می پوشند از رحمت خدا به دور می خواند. رسول خدا (ص) به مردانی که خود را همانند زنان بیارایند و رفتار زن ها را داشته باشند و زنانی که خود را به شکل مردان در آورند لعنت فرستاد.20

5-6- اصل رعایت عفاف و حیا

     دین مبین اسلام در خصوص نوع پوشش، آرایش همسران برای یکدیگر محدودیتی قائل نشده و حتی برای جذب بیشتر زن و شوهر به یکدیگر در این زمینه توصیه هایی نیز نموده است اما نسبت به نوع پوشش و آرایش از هر نوع شکل، رنگ و مدی که مخالف عفت و حیا بوده و باعث تهیج و برانگیختن احساسات شهوانی در جامعه به شمار رود منع گردیده است مانند لباس های نازک و یا لباس های تنگ و بدن نما و یا لباس هایی که پوشش کافی برای اعضای بدن ایجاد نمی کند چرا که مطلوب اسلام آن است که زنان و مردان مسلمان در فعالیت های اجتماعی و به هنگام رویارویی با نامحرمان با جنبه های انسانی خود حضور یابند، نه  با جنبه های حیوانی و شهوانی که نتیجه ای جز انحطاط فرد خانواده و جامعه به دنبال نخواهد داشت.  

      با توجه به آن چه گفته شد  مشخص می شود اسلام با هر گونه مدی که در آن به دلیل نازکی، چسبندگی و بدن نما بودن و همچنین نمایان شدن اعضای بدن حریم عفاف و حیا رعایت نگردد مخالف است.

5-7- وضعیت معیشتی و جایگاه اجتماعی افراد

از دیگر متغیرهای تاثیرگذار در نوع پوشش و آرایش افراد که دین اسلام آن را لحاظ نموده شرایط معیشتی جایگاه و شأن افراد در جامعه می باشد به گونه ای که داشتن لباس های متعددی و مرغوبی که در شأن و جایگاه اجتماعی افراد باشد، مجاز دانسته شده است.

    در روایت دیگری یکی از یاران امام صادق (ع) به نام معاویه بن وهب به ایشان عرض می نماید: گاهی انسان در قسمتی از عمرش ثروتمند است و لباس و سر و وضع او اعیانی است بعد ثروتش از دست می رود و وضعش عوض می گردد و از شماتت دشمن رنج می برد به همین دلیل برای خرید لباس که خود را بیاراید خویشتن را به مشقت می افکند امام این آیه را تلاوت فرمود: لینفق ذوسعه من سعته و من قدر علیه رزقه فلینفق مما اتاه الله سپس فرمود: (این فرد) بنا به مقدار حال و روز خود خرج نماید.21 این بیان شریف امام صادق (ع) گویای آن است که در مکتب اسلام مسلمانان می توانند متناسب با وضعیت معیشتی خود لباس مناسب تهیه و استفاده نمایند.

5-8- اصل پرهیز از خودنمایی و فخرفروشی

  از مهمترین انگیزه های مدگرایی های افراطی و نامعقول ، فخرفروشی و احساس تفاخر است احادیث معصومین (ع) بیان گر آن است که حتی در پوشیدن لباس می بایست نیت انان پاک و زیبا باشد از همین رو اسلام مبنای خود را در پوشش پرهیز از خود نمایی، مباهات و فخرفروشی قرار داده و کسانی را که  بدین منظور لباس می پوشند را مورد مدمت قرار داده است. پیامبر خدا (ص) می فرمایند: ما من احد یلبس ثوبا لیباهی به فینظر الناس الیه الاسم لم ینظر الله حتی ینزعه. یعنی هر کس لباس بپوشد که بدان مباهات کند و مردم به او بنگرند خدا به او ننگرد تا آن لباس را از تن به در کند.22

5-9- اصل پرهیز از تشبه به کفار

    پیشوایان ما اصل و الگوی مسلم دیگری در انتخاب پوشش، آرایش، مد و رنگ آن جهت صیانت از فرهنگ دینی مسلمانان در تمامی قرن ها تعلیم داده اند ،آن جا که فرموده اند: خداوند به یکی از پیامبرانش وحی فرمود که به قومت بگو لباس دشمنان مرا نپوشند و غذای مرا نخورند و خود را به شکل دشمنان من در نیاورند (یعنی شکل مشرکین و کفار). چون اگر این کار را بکند آن ها هم دشمنان من هستند. همان طوری که آن کفار و مشرکین دشمن من هستند بر اساس این اصل کلی شبیه به کفار (یعنی خود را در ظاهر به شکل غیرمسلمانان در آوردن) حرام است. 23

    البته مواردی دیگر هم از بایدها و نبایدهای شرعی را می توان ذکر نمود:

 از جمله مد و مدگرایی نباید منجر به اسراف شود لباس و غیرلباس از وسایل زندگی هنگامی دور انداخته می شود که یا پاره شود یا مندرس و رنگ و رو رفته شود یا تنگ و کوتاه شود و از این قبیل و الا صرف به بازار آمدن مد و مدل جدید نمی تواند مجوز و دلیل عقلانی برای دور انداختن یک کالا باشد. این کار یکی از مصادیق اسراف و از جمله گناهان کبیره است. و لا تسرفوا انه لا یحسب المسرفین. 24

  همچنین مد اقتباس شده بایستی مطابق حدود شرعی باشد یعنی لباس بیرون در خانم ها به غیر از صورت و دست ها بقیه قسمت های بدن را بپوشاند و همچنین چسبنده، مهیج و تحریک کننده نامحرم ها نباشد چنانکه خداوند متعال در قرآن می فرماید: و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را [از هر نامحرمی] فرو بندد و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعا از آن پیداست باید روسری خود را بر سینه خویش فرو اندازند و زیورهایشان را جز برای شوهرانشان و … آشکار نسازند … نکنند و پاهای خود را [به گونه ه ای به زمین] نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته می دارند معلوم گردد و ای مومنان همگی [از مرد و زن] به درگاه خداوند توبه کنید امید است که رستگار شوید.25

     چنان چه اگر مد و مدگرایی معتدل و در چارچوب شرع و ارزش های ملی و فرهنگی باشد مذموم نخواهد بود. اما مدگرایی افراطی با خارج از چارچوب شرع مذموم است و در صورت ابتلا بایستی از آن رهایی یافت چون مدگرایی افراطی می تواند منجر به رشک و حسدورزی فشار و گرفتگی و ملال روحی و چندین ناخوشی و ناملایمات روحی دیگر شود.

از دیگر موارد ،توان مالی افراداست که  محدودمی باشد ، افراد و خانواده قادر نیستند هر روز با صرف هزینه های زیاد لباس یا لوازم زندگی که تازه مد شده اند را بخرند مگر با به زحمت و تکلف انداختن خود و خانواده. به راستی می توان ادعا کرد که مدگرایی افراطی نوع مرضی و بیماری روحی است که قبل از مزمن و علاج ناپذیر شدن آن بایستی به درمان و مداوا پرداخت.

    معمولا انسان هایی که به لحاظ درونی و فکری پر نیستند دچار مدگرایی افراطی می شوند چون می خواهند خلا روحی خود را با ظواهر و زینت های ظاهری پر کنند. به نظر می رسد ارتقا فکری از طریق مطالعه و تفکر می تواند باعث ارتقای شخصیت بشود و دیگر فرد سراغ مدگرایی افراطی نرود. در این میان مطالعه کتاب های مورد تایید اهل فن که در قلمرو فلسفه، عرفان راستین و … نقش به سزایی داشته و دارد همچنین تفکر در آیات و احادیثی که به مذمّت و نکوهش ظواهر فریبنده زندگی دنیوی می پردازند مانند «ولی آنان به زندگی دنیا شاد شده اند و زندگی دنیا در برابر آخرت جز بهره های [ناچیز] نیست. 26

شیفتگان و مقلدان فرهنگ تمدن غرب هم برای رهایی از مدگرایی افراطی می توانند به جای تقلید از اقشار سطح پایین غرب از قشر فرهیخته غرب تقلید کنند قشر فرهیخته غرب اهل علم اهل مطالعه اهل تحقیق و پژوهش هستند نه اهل مدگرایی افراطی».

 

یافته های پژوهش

اگر چه اسلام با توجه به نیازهای فطری انسان آدمی را به آراستگی تشویق می کند تا زمینه را برای ارضای روحی فرد و پیدایش انس و الفت در جامعه فراهم سازد از حدود و مرزهای آراستگی نیز غافل نیست هدف دین اسلام آن است که از گرفتار شدن مردم در دام روش های غلط خودآرایی که امروزه دامنگیر ملل مختلف جهان است جلوگیری کند و رهنمودهایی نیز در این باره دارد.

     بنابراین اگر پیروی از مد و مدگرایی با مقتضیات زمانی و بنابر موازین شرعی باشد نه تنها امری پسندیده است بلکه در اسلام به آن سفارش شده است. لذا می توان گفت که اسلام نه «مدگرایی» و نه «به روز» بودن جوانان را منع می کند و نه عنان اختیار آن را رها می نماید بلکه راه اعتدالی با حدود و موازین کاملا مشخص در این زمینه ارائه می دهد بگونه ای که جوان و نوجوان مسلمان بر اساس این موازین علاوه بر پاسخگویی به نیازهای غریزی خود همچون زیبایی طلبی و نوگرایی از انحرافات احتمالی که ممکن است در قالب مد دامنگیر آنها گردد مصونیت می بخشد.

پی نوشت ها

1.      علی اکبر دهخدا، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ج2، زمستان 1385، ص2641

2.      محمد، معین، فرهنگ فارسی، مدرسه انتشارات امیرکبیر، ج3، 1365، ص3957

3.      حسن عمید ، فرهنگ عمید، تهران ، انتشارات امیر کبیر ، ج3، ص 2456.

4.      میریام، وبستر، فرهنگ انگلیسی، انتشارات جنگل، چ اول، 2003، ص422

5.      محمد صادق شجاعی، جوانان و مدگرایی، حدیث زندگی، بی جا، شماره 13، 1382، ص13

6.      حین هاشم نژاد، سایت پرمان دانشجویی اخلاق در عرفان

7.      علی رضا، شایان مهر، دایره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران، انتشارات کیهان، 1377، ص126

8.      علی چراغی، مد و تاثیر آن در مصرف، ناشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1360، ص25

9.      پایان نامه مد و مدگرایی، مریم فرجی، 1388، ص10،  به نقل از جوانان و مدگرایی www.tebyan.com

10.  همان، ص13

11.  ایتا انکینسون، ترجمه محمدتقی براهنی و همکاران، زمینه روان شناسی، ج1، تهران، 1375، ص158

12.  فرامرز، رفیع پور، آناتومی جامعه، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1378، بخش 7 و 8

13.  سایت جوانان و مدگرایی www.tebyan.com

14.  علی چراغی، یمد و تاثیر آن در مصرف، ص24

15.  همان

16.  همان

17.  محمدیعقوب کلینی، الکافی، ج4، ص411

18.  محمدباقربن محمد تقی، مجلسی، بحارالانوار، ج8، ص243

19.  الکافی، ج4، ص420

20.  محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج5، ص18

21.  کافی، ج4، ص412

22.  بحار الانوار، ج36، ص86

23.  ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، مجموعه کلمات قصار حضرت رسول اکرم (ص)، ص110

24.  سوره انعام، آیه 24

25.  سوره نور، آیه 31

26.  سوره رعد، آیه 26

 

 گرداورنده:    مونا صالح زاده