آیات آخر سوره ی فرقان 

وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الأرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلامًا ﴿63﴾

عبادالرحمن و بندگان خاصّ خداوند رحمان کسانی هستند که بدون کبر و غرور در زمین راه می‌روند و هنگامی‌که جاهلان آن‌ها را مخاطب خود قرار می‌دهند و سخنان نابخردانه می­گویند، به آن‌ها سلام می‌کنند و با بزرگواری می‌گذرند.

وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِیَامًا ﴿64﴾

(عبادالرحمن) کسانی هستند که شبانگاه و شب‌ها برای پروردگارشان سجده می‌برند و قیام می‌کنند و نماز تهجد به‌جا می‌آورند.

وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَامًا ﴿65﴾

و آن‌ها کسانی هستند در دعاهایشان می‌گویند: پروردگارا عذاب جهنم را از ما دور کن و برطرف فرما؛ زیرا عذاب جهنم سخت و پردوام است.

إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا ﴿66﴾

به حقیقت جهنم بد جایگاه و بد محلی است برای زندگی و اقامت انسان.

وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا ﴿67﴾

(عبدان خاص خدا) کسانی هستند هرگاه احسان و انفاق کنند، در انفاق میانه روند. نه اهل اسراف‌اند و نه اهل تفریط‌اند. معتدل و میانه‌رو هستند.

وَالَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاّ بِالْحَقِّ وَلا یَزْنُونَ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَامًا ﴿68﴾

و کسانی هستند که غیر خداوند متعال در عبادت و دعا معبود دیگری را پرستش نمی‌کنند و نمی‌خوانند و همچنین کسانی هستند هیچ‌کسی را به‌ناحق نمی‌کُشند و عمل شنیع زنا را انجام نمی‌دهند و هرکسی چنین عملی انجام دهد، مجازات سختی خواهد دید.

یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَیَخْلُدْ فِیهِ مُهَانًا ﴿69﴾

کسانی که اعمال مورداشاره را در آیه قبل بیان شدند، انجام دهند، در قیامت عذاب آن‌ها چند برابر خواهد شد و با ذلت و خواری در دوزخ خواهند ماند.

إِلاَّ مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلا صَالِحًا فَأُولَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا ﴿70﴾

مگر کسانی تجدیدنظر و توبه کنند و با عمل صالح خود گذشته را جبران نمایند. خداوند گناهان این افراد را به کرم خود مبدل به حسنات خواهد کرد و همواره خداوند بخشنده و مهربان و اهل گذشت است.

وَمَنْ تَابَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَابًا ﴿71﴾

هر کس از کافران تجدیدنظر کنند و ایمان بیاورند و هر کس از عاصیان از عمل خود پشیمان شوند و توبه کنند، آن‌ها به‌سوی خدای خود گام برداشته‌اند و خداوند پاداش آن‌ها را خواهد داد.

وَالَّذِینَ لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَامًا ﴿72﴾

عبادالرحمن کسانی هستند، بر باطل شهادت کذب نمی‌دهند و در مجالس باطل که در آن عمل خلاف شرع انجام شود، شرکت نمی‌کنند و زمانی با گفتار و برنامه‌های لغو و بی‌ارزش مواجه می‌شوند، بزرگوارانه از آن‌ها گذر می‌کنند.

وَالَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْهَا صُمًّا وَعُمْیَانًا ﴿73﴾

و کسانی هستند زمانی به‌وسیله قرآن کریم به آنان تذکر داده شود، چون کر و لال در کنار آن گذر نمی‌کنند و ساده در کنار آن نخواهند رفت (آن را گوش می‌دهند و در آن تدبّر و تفکر می‌کنند)

وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا ﴿74﴾

﴾ و کسانی هستند در دعاهای خود مرتب می‌گویند: «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا» (الهی به ما همسران و فرزندانی عطا فرما موجب روشنی چشمان ما شوند و همه ما را امام و پیشوا و راهنمای دیگران قرار ده)

أُولَئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَیُلَقَّوْنَ فِیهَا تَحِیَّةً وَسَلامًا ﴿75﴾

آن‌ها (عبادالرحمن) کسانی هستند، در مقابل صبر و مقاومتشان درجات عالی و بهشت به آنان پاداش داده می‌شود و در آن جایگاه عالی با سلام و درود و تحیت روبرو می‌شوند

خَالِدِینَ فِیهَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا ﴿76﴾

 بهشتی که عبادالرحمن در آن قرار می‌گیرند، بهترین جایگاه و مناسب‌ترین محل است و محل زندگی خوبی می­باشد.

قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلا دُعَاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَامًا ﴿77﴾

ای محمد به کافران بگو: خداوند برای شما با دیدگاه کفرتان، ارزش و وزنی قائل نیست. شما با ایمان و دعا و عبادت نزد خداوند صاحب ارزش هستید. اعمال ظاهر شما گویای این مطلب است ظاهراً ایمان را قبول نکرده­اید و برنامه‌های خداوند را تکذیب نمودید. مطمئن باشید نتیجه این گمراهی دامن شمارا خواهد گرفت و خداوند برای شما حسابی باز نخواهد کرد.

   *** توضیح آیات***

توضیح آیات 63 تا 74: در این 12 آیه خداوند متعال 12 صفت عبادالرحمن (بندگان خاص) خود را عدّ و بیان کرده است و به پاداش این بندگان خاص نیز اشاره فرموده است ازجمله:

1-اهل تواضع‌اند و در برخورد و آمدورفت بدون تکبر و غرور و دور از خودخواهی‌ هستند و در راه رفتن، متواضعانه راه می‌روند.

2-حلیم و بردبارند تا جایی اگر جاهلان روزگار و هرزه‌گویانِ زمان، آنان را مورد اهانت و آزار قرار دهند، با سلام و تحیات به آن‌ها جواب خواهند داد.

3-آن‌ها اهل نماز شب و تهجدند و لحظه‌ای که همه مردم در خوابند، آن‌ها بیدارند و به عبادات و سجده و دعا باخدای خود مشغول‌اند.

4-عبادالرحمن خداترس‌اند و از عذاب دوزخ می‌ترسند و از خداوند می‌خواهند آنان را شامل رحمت خود نموده و از عذاب جهنم محفوظ فرماید.

5-معتدل و وسطی‌اند و اهل افراط‌وتفریط نیستند. در انفاق و عبادات و بیان مطالب، راه وسط را انتخاب می‌کنند.

6-اهل توحید خالص‌اند و از هر نوع شرک و خرافه‌پرستی پرهیز می‌کنند.

7-آنان کسانی هستند دستان و دامن خود را با خون بی‌گناهان و خونی که خداوند آن را حرام اعلام کرده است، آلوده نمی‌کنند.

8-عبادالرحمن کسانی هستند دامن خود را با اعمال منافی عفت آلوده نمی‌کنند و در زندگی روزانۀ خود، دنبال عمل شنیع زنا نیستند.

9-کسانی هستند حقوق دیگران را رعایت می‌کنند و از شهادت دروغ و باطل که به حقوق دیگران لطمه وارد کند، پرهیز می‌کنند.

10-کسانی هستند از منکرات و برنامه‌های لغو و باطل و پوچ دوری می‌کنند.

11-آنان کسانی هستند در برابر آیات آسمانی و آیات قرآن کریم با تفکّر و تدبّر برخورد می‌کنند و در برابر دستورات آسمانی تسلیم‌اند.

12-آخرین صفات عبادالرحمن این است در فکر تربیت فرزندان و خانوادۀ خود هستند و از خداوند درخواست و تقاضا دارند که همسر و فرزندان آنان را مؤدب و بااخلاق و راهنما و پیشوا برای دیگران قرار دهد.

دستور العمل هاى آيات آخر سوره فرقان ، علامه حسن زاده ی آملی 

(( اى عباد الرحمن )) ، آخر سوره فرقان از (( عباد الرحمن الذين يمشون على الارض )) تا آخر سوره هر يك دستور العمل كامليست .
خروس در سحر به ذكر مشغول است كم از خروس مباش
از امل (آرزو) - (مقصود آرزوهاى بى پايان دنيوى است ) چشم پوش و در عمل كوش مرد جستجو باش نه گفتگوى . از دريا بخواه نه از جوى .

از فضول كلام چون فضول طعام دست بدار. سبكبار باش نه سبكسر و سبكسار، خروس در سحر به ذكر قدوس و سبوح در خروش است كم از خروس مباش ! چون به خروش آمدى بدان كه بهترين عطاى دوست لقاى اوست ، مترصد باش كه :

گدايى گردد از يك جذبه شاهى   به يك لحظه دهد كوهى به كاهى

منبع: تازيانه سلوك ، ص 114، استاد حسن زاده آملى