مرز سلطه شياطين بر انسان، از حدّ تحريك و وسوسه فراتر نمى رود. از اين رو، آنان، انسان را به زشتى ها دعوت مى كنند؛ ليكن نمى توانند او را به ارتكاب زشتى ها وا دارند.
بررسى احاديث دينى در موضوع به بند كشيده شدن شياطين و جلوگيرى از اِغواگرى آنها در ماه رمضان، دو علّت را نشان مى دهد، با اين توضيح كه علّت دوم ادامه و نتيجه علّت اوّل می باشد:

علّت اوّل: طبيعت پيشگيرانه روزه
روزه به طور طبيعى، زمينه اى را كه شيطان بر اساس آن، انسان را به گم راهى مى كشانَد، از بين مى برد. به تعبير دقيق تر، زنجيرى كه در ماه رمضان، شيطان را به بند مى كشد، چيزى جز خودِ روزه نيست. از اين رو، در حديث پيامبر خدا (ص) آمده است: «إنَّ الشَّيطانَ لَيَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ فَضَيِّـقوا مَجارِيَهُ بِالجُوعِ؛ شيطان در انسان ، همچون جريان خون، جارى مى شود پس با گرسنگى، گذرگاه هاى او را تنگ كنيد» .(1)

اين حديث، به روشنى بر اين نكته دلالت دارد كه روزه به طور طبيعى، مانع تسلّط شيطان بر انسان مى شود. زنجيرى كه روزه دارد، نه تنها شيطان را به بند مى كشد، بلكه كشش هاى نفْس امّاره را هم مهار مى كند، آن را به اسارت در مى آورد و جلوى سلطه آن را بر انسان مى گيرد و به فرموده امير مؤمنان: «نِعمَ العَونُ عَلى أسرِ النَّفسِ وَ كَسرِ عادَتِهَا التَّجَوُّعُ »؛ گرسنگى، چه خوب ياورى براى اسير كردن نفْس و شكستن عادت آن است! (2)

بر اين اساس، هدف همه احاديثى كه درباره مفيد بودن گرسنگى و نقش آن در خودسازى و تربيت نفْس، وارد شده اند، ايجاد مانع طبيعى در برابر سلطه شيطان بر انسان، نگهدارى انسان از كشش ها و اغواگرى هاى نفْس، و آزادسازى نيروهاى عقلى و شكوفاسازى استعدادهاى انسانى است، چنان كه از اين دو حديث ـ كه از مجموعه احاديثِ اين گونه برگزيده ايم ـ روشن مى شود.

پيامبر خدا (ص) فرمود: «جاهِدوا أنفُسَكُم بِالجُوعِ وَ العَطَشِ، فَإِنَّ الأجرَ فى ذلِكَ كَأَجرِ المُجاهِدِ فى سَبيلِ اللّه؛ به وسيله گرسنگى و تشنگى، با نفْس خويش، جهاد كنيد ؛ چرا كه پاداش آن ، مثل پاداش جهادكننده در راه خداست».(3)

نيز فرمود : «أحيوا قُلُوبَكُم بِقِلَّةِ الضِّحكِ و قِلَّةِ الشَّبَعِ، وَ طَهِّروها بِالجُوعِ تَصفو وَ تَرِقُّ؛ دل هاى خود را با كم خنديدن و كم خوردن، زنده كنيد و آن را با گرسنگى، پاك سازيد تا صاف و رقيق شود»(4).

علّت دوم: عنايت ويژه خداوند
افزون بر پشتوانه اى كه روزه به طور طبيعى براى روزه داران در جلوگيرى از سلطه شيطان و اغواگرى هاى او پديد مى آورد، اين برنامه عبادى، خود به خود، زمينه ساز شمول عنايت هاى خدا بر آنان مى گردد. آنچه در احاديث با عنوان «به بند كشيدن شياطين در اين ماه» آمده است، به همين نكته اشاره دارد. به عبارت ديگر، عنايت الهى گزاف نيست بلكه ريشه اين توفيق و عنايت الهى، در انتخاب خود انسان و ورود او به ميهمان سراى رمضان، نهفته است.(5)

پی نوشت :
1. مجلسي، بحارالانوار، دار احياء التراث العربي، چاپ دوم، 1403ق. ج 70 ، ص 42 .
2. غرر الحكم و درر الكلم، عبدالواحد بن محمد التميمي، مكتب الإعلام الإسلامي، قم، 1366 ه.ش. ح 9944.
3. فيض كاشاني، المحجة البيضاء، نشر موسسه اسلامي قم 1378 ش. ج5 ، ص146.
4. فيض كاشاني، المحجة البيضاء، نشر موسسه اسلامي قم 1378 ش. ج5 ، ص154.
5. اقتباس از : محمد محمدی ری شهری حکمت نامه پیامبر اعظم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) ، قم ، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1386 ه.ش، ج 11 ، ص 30-32