اینکه می گویند: اَمَّنْ یجِیبُ الْمُضْطَرَّ اِذَا دَعَاهُ وَ یکْشِفُ السُّوءَ .۲  «کیست که اجابت کند بیچاره ای که او را می خواند و بدی و ناراحتی را برطرف کند.» همین است. نه یعنی وقتی مضطر شدی، اَمَّن یُجیبُ بخوان! ما هر وقت مشکلی داریم، أمَّن یُجیبُ می خوانیم. معنای آیه که این نیست. معنای آیه این است که وقتی مضطر شدی، بگو: یا اَلله، جواب می گیری. برای اینکه مضطر را او جواب می دهد. کسی که همه راهها به روی او بسته شد، او جواب می دهد. نه اینکه وقتی مضطر شدی، بگو اَمَّن یُجیبُ المُضطَر! البتّه گفتن او ثواب دارد، بی اثر هم نیست؛ امّا وقتی مضطر شدی، بگو: یا اَلله! چون آدم وقتی مضطر شد، موحّد خوبی هم می شود. چون برای او ثابت می شود که از هیچ کسی کار ساخته نیست.

از بیان نورانی امام حسن عسکری(ع) رسیده است که: «إِنَّ الوُصُولَ إِلَی اللهِ سَفَرٌ لا یُدرَکُ إلاَّ بِامتِطاءِ الّلیلِ؛۳  رسیدن به خدا، سفری است که جز با مرکب شب انجام نمی شود.» یعنی مهمان خدا شدن یک سفری است که بدون مرکب نمی شود. انسان پیاده آنقدر نمی تواند این راه را طی کند که به مقصد برسد. این راه طولانی، مرکب مقتدری می خواهد. مرکب کسی که بخواهد به لقای خدا برسد، «نماز شب» است.

«اِمتطاء» یعنی مَطیه گیری؛ مَطیه یعنی مرکب راهوار، با پیاده روی، انسان خسته می شود و می ماند؛ ولی سواره رفتن آسان است. و اگر اوصاف دیگری، اهداف دیگری، کمالات دیگری برای مقرّبان ذکر شده است که کُنْتُ سَمْعَهُ، کُنْتُ بَصَرَهُ  ۴ و مانند آن، همه محصول قُرب است.

اگر کسی مهمان خدا بشود، آن مقامات را پیدا می کند.

اگر میزبان خدای سبحان بشود هم بعید نیست که این مقامات را پیدا کند. ما می خواهیم در حد هستی مان از لطف الهی طرفی ببندیم.

این بیان نورانی امیر مؤمنان(ع) که به کمیل فرمود: «إنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ أوْعِیَةٌ فَخَیْرُها أوْعَاهَا؛ ۵ این دلها ظروف [معارف] است، بهترین دل آن قلبی است که ظرفیّتش بیش تر باشد…» برای این است که کالای بیش تری می خواهد در این ظرف جا بگیرد. کالای بیش تر، همان خدای سبحان است که وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَوَاتِ وَ الأرَضِ.۶  راههای خدا زیاد است، قهراً و قطعاً نزدیک ترین راه را هم به ما نشان داده است. وقتی ما باور کردیم نزدیک ترین راه در قرآن هست، آن گاه پژوهش ما بیش تر می شود که ببینیم آن راهی که از همه راهها نزدیک تر است، چیست؟ اگر کسی بخواهد معرفت خدای را در دل جای بدهد، محبّت کسی را در دل جای بدهد که رَحمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیءٍ ۷ ، باید قلبی عرشی داشته باشد: وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَمَوَاتِ وَ الأرْضِ، این است که گفته شد: قَلْبُ الْمُؤْمِنِ عَرْشُ الرَّحْمَن ۸. چنین انسانی می تواند به اندازه هستی خود از لطف ویژه الهی برخوردار باشد.

پی نوشت ها: 

سخنرانی آیت الله جوادی آملی (دامت برکاته) در درس اخلاق، قم، اردیبهشت ۱۳۸۴.

 ۱- فجر/ ۲۸.

۲ - نمل/۶۲.

۳- بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۸۰.

۴- لکافی، ج ۲، ص ۳۵۲.

۵- نهج البلاغه، خطبه ۱۴۷.

۶- بقره/۲۵۵.

۷- اعراف/۱۵۶.

۸- بحار الانوار، ج۵۵، ص ۳۹.

صفحات: 1· 2