انسان را درباره پدر و مادرش سفارش کردیم.

وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ : و انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كرديم مادرش به او باردار شد سستى بر روى سستى و از شير باز گرفتنش در دو سال است (آرى به او سفارش كرديم )كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش كه بازگشت (همه)به سوى من است .۱

- احترام پدر و مادر: اين آيه و آيه بعد در حقيقت جمله‏ هاى معترضه ‏اى است كه در لابلاى اندرزهاى لقمان از سوى خداوند بيان شده است، كه ارتباط روشنى با سخنان لقمان دارد، زيرا در اين دو آيه، بحث از نعمت وجود پدر و مادر و زحمات و خدمات و حقوق آنهاست و قرار دادن شكر پدر و مادر در كنار شكر «اللّه». به علاوه تأكيدى بر خالص بودن اندرزهاى لقمان به فرزندش نيز محسوب مى‏شود چرا كه پدر و مادر با اين علاقه وافر و خلوص نيّت ممكن نيست جز خير و صلاح فرزند را در اندرزهايشان بازگو كنند. نخست مى‏ فرمايد: «و ما به انسان در باره پدر و مادرش سفارش كرديم» (وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ).

صفحات: 1· 2

وَ قَضی‏ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً  : پروردگارت مقرر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. هر گاه تا تو زنده هستی هر دو یا یکی از آن دو سالخورده شوند، آنان را میازار و به درشتی خطاب مکن و با آنان به اکرام سخن بگوی‏.۱

در این آیه شریفه به چند نکته اشاره شده است

- بعد از اصل توحيد به يكى از اساسی ‏ترين تعليمات انسانى انبياء ضمن تأكيد مجدد بر توحيد اشاره كرده، مى ‏گويد: «و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستيد و نسبت به پدر و مادر نيكى كنيد»! (وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً).

قرار دادن توحيد يعنى اساسىی ‏ترين اصل اسلامى در كنار نيكى به پدر و مادر تأكيد ديگرى است بر اهميت اين دستور اسلامى. سپس به بيان يكى از مصداقهاى روشن نيكى به پدر و مادر پرداخته، مى‏ گويد: «هرگاه يكى از آن دو، يا هر دو آنها، نزد تو به سن پيرى و شكستگى برسند (آن چنان كه نيازمند به مراقبت دائمى تو باشند از هرگونه محبت در مورد آنها دريغ مدار، و كمترين اهانتى به آنان مكن، حتى) سبكترين تعبير نامؤدبانه يعنى: اف به آنها مگو» (إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ).

«و بر سر آنها فرياد مزن» (وَ لا تَنْهَرْهُما). بلكه «با گفتار سنجيده و لطيف و بزرگوارانه با آنها سخن بگو» (وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً).۲

وقتی خداوند در قرآن انسان‌ها را از کوچکترین بی احترامی به پدر و مادر که اف نامیده می شود نهی میکند ، بدان معناست که در هر شرایطی به والدین نیکی کنیم تا دچار عذاب دنیوی و اخروی نشویم چرا که پیامبر اسلام صلی الله و علیه و آله و سلم می‌فرماید : « کیفر دوچیز در دنیا زود می‌رسد ،۱- ظلم کردن  ۲- بدرفتاری با پدر و مادر »۳

و همچنین پیامبر صلی الله و علیه و آله و سلم در مورد عذاب اخروی بی احترامی به والدین می‌فرماید :« چهار کس را خداوند در روز قیامت نظر رحمت نکند : عاق والدین ، منت گذار ، تکذیب کننده تقدیرات الهی و مداومت کننده شرب خمر .»۴ 

۱-سوره اسرأ آیه ۲۳.

۲-دیده شده در برگزيده تفسير نمونه، ج‏۲، ص: ۶۱۶.

۳ -دیده شده در کتاب کشکول مهربان به نقل از نهج الفصاحه ، ص ۴۱۷ 

۴- همان ، به نقل از خصال شیخ صدوق .

دعای مادر 

پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله و سلم می‌فرماید : « نَظر الولدِ الیٰ والدیه حُباً لهما عبادهٔ: نگاه محبت آمیز فرزند به پدر و مادر، عبادت است .»۱

ابویزید بسطامی را پرسیدند که این پایگاه به دعای مادر یافتی ، این بزرگی میان خلق و این معروفی ( شهرت) به چه یافتی ؟ گفت : آن را هم به دعای مادر ، که شبی مادر از من آب خواست ، بنگریستم در خانه آب نبود ، کوزه برداشتم به جوی رفتم آب بیاورم ، چون بر سر مادر آمدم ، خوابش برده بود با خود گفتم اگر بیدارش کنم بزهکار باشم .

پس ایستادم تا بیدار شود و او بیدار نشد تا بامداد و سر بلند کرد و گفت : چرا ایستاده‌ای ؟ قصه را بگفتم ؛ برخاست و نماز کرد و دست بر دعا برداشت و گفت : الهی ، چنانکه این پسر مرا بزرگ و عزیز داشت ، درمیان خلق او را بزرگ و عزیز گردان .۲ 

۱- دیده شده در کتاب تحت العقول عن آل الرسول ، باب مواعظ النبی ، ص ۱۰۱.

۲- دیده شده در کتاب کشکول مهربان ، تالیف نادر مهربان ، ص ۳۰۴ .

باید پدر و مادر از شما راضی باشد والا به درد نخواهی خورد :

امام رضا علیهالسلام می‌فرماید : «بِر الوالدین واجب و ان کان مشرکین و لا طاعه لهما فی معصیه الخالق : نیکی به پدر و مادر واجب است اگر جه مشرک باشند ، و اطاعت کردن ازآن ها درمعصیت خدا سزاوار نیست» .۱

مرحوم آیت الله مجتهدی می فرمود : باید پدر و مادر از شما راضی باشد و الا به دردنخواهی خورد ، باید خیلی به آن‌ها احترام بگذاری . کاری کن پدر و مادر برای تو دعا کنند که دعای آنان مستجاب است چرا که حضرت رسول اکرم صلی الله و علیه و آله و سلم می‌فرماید : « اربعه لا ترد لهم دعوه امام عادل و والدٌ لِولده و الرجل یدعو لاخیه بِظهر الغیب و المظلوم : چهار نفر دعایش برنمیگردد و مستجاب می‌شود ؛ ۱- امام عادل ۲- پدر و مادر در حق فرزند ۳- کسی که برای برادر مؤمنش در غیاب او دعا کند ۴- مظلوم» .۲

پس تا می‌توانی به پدر و مادرت احترام بگذار که اثرات معنوی زیادی دارد ، جوانی پدر پیری داشت شب عروسی وقتی کنار همسرش بود متوجه سرفه‌های مکرر پدرش شد ، از نزد عروس بیرون رفت و پالودهٔ سیبی درست کرده و به پدر داد تا سینهٔ او نرم شود و سرفه کمتر اذیتش کند . جوان گفت : وقتی پالودهٔ سیب را به پدرم دادم کنارش نشستم تا آرام بگیرد ، وقتی پدرم خوابید از نزدش دور شدم و دیدم میل عجیبی به نماز شب پیدا کرده ام ، با این که در طول عمرم نماز شب نخوانده بودم ، مشغول نماز شب شدم و تا کنون که ۲۷ سال می‌گذرد یک شب هم نماز شبم قضا نشده است و این نتیجهٔ احترام و خدمت به والدین است .۳

۱-  دیده شده در کتاب آداب الطلاب به نقل از بحارالانوار،ج ۷۴ ، ص ۷۲ .

۲- همان، به نقل از اثنی عشریه ، ص ۱۵۱ .

۳ - دیده شده درکتاب آداب الطلاب ، تألیف شاکر برخوردار فرید ، ص ۳۶۹.

سوره عنکبوت آیه ۸ و ۹ 

وَوَصَّیْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ حُسْناً وَإِن جَاهَدَاکَ لِتُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ ‏

‏ترجمه : ‏ ‏ما به انسان توصیه می‌کنیم که به پدر و مادرش کاملاً نیکی کند ، و ( امّا ای انسان ! ) اگر آن دو تلاش کردند که برای من انباز قرار دهی - که کمترین اطّلاعی از آن نداری ( و اصلاً شرک با علم و عقل سازگار نیست ) - از ایشان اطاعت مکن . ( ولی باز هم محترمانه و مهربانانه با ایشان رفتار کن ) . بازگشت همه شما به سوی من است و از کارهائی که کرده‌اید آگاهتان می‌کنم ( و جزا و سزای اعمالتان را بی کم و کاست خواهم داد ) .

‏ روایات مختلفى در شأن نزول آیه فوق آمده است که عصاره همه آنها یکى است و آن این که: بعضى از مردانى که در «مکّه» بودند ایمان و اسلام را پذیرفتند، هنگامى که مادران آنها از این مسأله آگاه شدند، تصمیم گرفتند که غذا نخورند، آب ننوشند، تا فرزندانشان از اسلام بازگردند! گرچه هیچ کدام از این مادران به گفته خود وفا نکردند و اعتصاب غذا را شکستند، ولى آیه فوق نازل شد، و خط روشنى در برخوردِ با پدر و مادر در زمینه مسأله ایمان و کفر به دست همگان داد.

صفحات: 1· 2