کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲

کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲ بی‌شک یکی از ننگین‌ترین و ظالمانه‌ترین دخالت‌های آمریکا در سرنوشت ملت ایران است. این اقدام جنایتکارانه که منجر به تداوم حاکمیت رژیم سرکوبگر و منحط پهلوی بر ایران شد، هرگز از حافظه تاریخی ملت ایران پاک نخواهد شد و نمونه‌ای بارز از تضییع حقوق بشر در تاریخ معاصر ماست.

 کودتای ۲۸ مرداد پیامدهای عمیقی بر سرنوشت سیاسی کشور برجای گذاشت.

 این کودتا که با حمایت سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده (سیا) و بریتانیا (ام‌آی۶) طراحی و اجرا شد، منجر به سرنگونی دولت قانونی دکتر محمد مصدق و بازگرداندن محمدرضا شاه به قدرت گردید.

مرحله اول ➖ تظاهرات بزرگ (۶:۰۰ صبح - ۱۰:۳۰ صبح)

در این مرحله، گروه‌هایی از اراذل و اوباش سازماندهی شده‌اند تا با ایجاد آشوب و جلب توجه عمومی، فضا را برای اقدامات بعدی آماده کنند. 

برخی از این گروه‌ها به‌طور مشخص از افرادی مانند طیب و طاهر حاج‌رضایی و حسین و نقی اسماعیل‌پور هدایت می‌شوند. 

این گروه‌ها در نقاط کلیدی مانند میدان توپخانه، بهارستان و ارک مستقر شده‌اند. هدف اصلی این تظاهرات ایجاد بی‌ثباتی و زمینۀ مداخله نظامی بوده است.

مرحله دوم ➖ورود نیروهای مسلح و عوامل مخفی (۱۰:۰۰ صبح - ۱۵:۰۰)

در این مرحله، نیروهای نظامی و پلیس به میدان آمده‌اند و همزمان، عوامل مخفی و لباس‌شخصی‌ها نیز فعال شده‌اند.

 تمرکز عملیات روی تصرف ساختمان‌های استراتژیک بوده است:

۱- اشغال ساختمان‌های دولتی در ارک، شامل وزارت کشور و وزارت خارجه.

۲- تخریب و آتش‌سوزی در بهارستان، از جمله دفاتر احزاب سیاسی مانند حزب ایران و حزب پان‌ایرانیست.

۳- اشغال مراکز کلیدی در توپخانه مانند شهرداری، اداره تلگراف و ساختمان پلیس.

این نشان می‌دهد که کودتاچیان از تاکتیک‌های چندلایه شامل تخریب، ارعاب و تصرف مراکز قدرت استفاده کرده‌اند.

➖مرحله سوم: استقرار تانک‌ها و محاصره (۵:۰۰ صبح - ۱۴:۳۰)

این مرحله شامل ورود نیروهای زرهی و تانک‌ها از پادگان‌های مختلف مانند سلطنت‌آباد، قصر و عشرت‌آباد است. نقشه نشان می‌دهد که تانک‌ها از شمال شهر به سمت مرکز حرکت کرده‌اند و نقاطی مانند میدان توپخانه و بهارستان را محاصره کرده‌اند. این مرحله حیاتی بوده، زیرا نیروی مقاومت را سرکوب و امکان پیشروی نیروهای کودتا را فراهم کرده است.

➖مرحله چهارم: تسخیر اهداف اصلی (۱۴:۰۰ - ۱۹:۰۰)

در این مرحله، کودتاچیان به اهداف نهایی خود رسیده‌اند:

۱. تسخیر ایستگاه رادیو تهران (۱۴:۰۰ - ۱۶:۰۰)که اهمیت زیادی در کنترل اطلاع‌رسانی داشته است.

۲. اعلام پیروزی توسط زاهدی (۱۶:۰۰ - ۱۷:۰۰)، که تلاش می‌کرد کودتا را مشروع جلوه دهد.

۳. حمله به خانه مصدق (۱۴:۰۰ - ۱۹:۰۰)، که در نهایت به فرار او منجر شد.(۱)

بررسی کودتا 

در بررسی این واقعه تاریخی، دو نکته قابل تأمل و درس‌آموز به چشم می‌خورد:

1/ خیانت آمریکا به اعتماد ملی و تقابل با روحیه استقلال‌طلبی:

دولت دکتر مصدق، با وجود روحیه استقلال‌طلبی و میهن‌دوستی و تلاش برای ملی کردن صنعت نفت که در آن مشهود بود، نه تنها روابط خود با آمریکا را قطع نکرد، بلکه با اعتماد به این کشور تلاش کرد روابط اقتصادی و سیاسی‌اش را بیشتر کند.

اما با وجود این همه اعتماد، آمریکا به این دولت خیانت کرد و با استفاده از زور نظامی آن را سرنگون ساخت. دلیل این خیانت آن بود که واشنگتن خواستار حکومتی بود که کاملاً وابسته به آن باشد و اراده‌ای مستقل نداشته باشد. در مقابل، دولت مصدق نشان داد که به دنبال دفاع از منافع ملی و عدم وابستگی است. رژیم پهلوی اما، در این وابستگی و عدم دفاع از منافع ملت، نمره کامل گرفت و مسیر را برای دخالت‌های بیشتر بیگانگان هموار ساخت.

۲_ عدم حمایت مردم در ۲۸ مرداد؛ درس اتحاد و هوشیاری:

اگرچه دولت مصدق با پشتیبانی آیت‌الله کاشانی و حمایت مردم تشکیل شده بود، اما متأسفانه در روز کودتا مردم به دلیل اختلاف که بین آیت‌الله کاشانی، نماینده مردم، و دکتر مصدق پیش آمد، از دولت حمایت نکردند. این اتفاق نشان می‌دهد که چگونه تفرقه می‌تواند زمینه‌ساز موفقیت دشمنان شود.

دکتر مصدق، پیش از رسیدن به قدرت از نفوذ آیت‌الله کاشانی استفاده کرد، اما پس از به دست گرفتن قدرت نقش او را نادیده گرفت.

 او حتی یک روز پیش از کودتا، در ۲۷ مرداد، به هشدار دلسوزانه آیت‌الله کاشانی درباره خطر کودتا، با این جمله پاسخ داد: 

«اینجانب مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم. والسلام.» 

نهایتاً، عوامل داخلی با حمایت قدرت‌های خارجی کودتا کردند و در پی آن، نه اثری از دکتر مصدق ماند و نه آیت‌الله کاشانی. این سرنوشت تلخ، ضرورت اتحاد و یکپارچگی نیروهای ملی را یادآور می‌شود.(۲)

۱_ پايگاه اطلاع رساني مرکز اسناد انقلاب اسلامی 

۲- تسنیم